البرهان فی تفسیر القرآن همراه با «مرآه الانوار و مشکوه الاسرار»

توضیحات

البرهان فی تفسیر القرآن تألیف مرحوم سید هاشم بحرانی از مهمترین‌ تفاسیر شیعی و روایی قرآن کریم است. نویسنده در این تفسیر فقط روایات تفسیری را گرد آورده و از تحلیل، ارزیابی و اجتهاد درباره معانی آیات پرهیز کرده، و به تناسب آیات، به موضوعات‌ فقهی، قصص‌، احادیث نبوی و فضایل‌ اهل بیت علیهم السلام اشاره کرده است‌.

صاحب روضات الجنات در جلد ۸ ص ۱۸۱ به بعد می‌نویسد:

سید هاشم بحرانی در کتاب البرهان، مقداری از اخبار وارده در تفسیر را از کتب قدیمه غریبه و غیر آن جمع نمود.

مؤلف در مقدمه خود می‌نویسد:

کتاب البرهان، شما را بر بسیاری از اسرار علوم قرآن آگاه می‌سازد. برخی مسائل علوم شرعی، قصص و اخبار انبیاء (ع) و فضائل اهل بیت امامت علیهمالسلام را برای شما، روشن می‌گرداند … من روایات را از کتب معتبر، قابل اعتماد و مورد رجوعی، انتخاب کردم که مؤلفین آنها از مشایخ معتبر و علمای منتجب هستند.
… اغلب روایات را از طریق امامیه نقل کرده‌ام، ولی در آنجایی که روایات اهل سنت موافق روایات اهل بیت علیهم السلام، یا در بیان فضائل اهل بیت علیهم السلام هستند، از آنها نیز نقل نموده‌ام. از ابن‌عباس نیز مقدار کمی در تفسیر آیات، نقل کرده‌ام، زیرا او شاگرد حضرت علی علیه السلام بوده‌است.

شیوه وی در این کتاب چنین است که ابتدا به نام سوره و محل نزول، فضیلت سوره و تعداد آیات، اشاره می‌کند، آنگاه آیاتی را که دارای روایت تفسیری‌اند، ذکر کرده، روایات مربوط به هر آیه قرآنی را به دنبال آن نقل می‌نماید.

علامه بحرانی‌ در البرهان‌، تنها به‌ ذکر روایات‌ و اخبار بسنده‌ کرده‌ و سلسله‌ اسناد احادیث‌ِ ضبط‌شده‌ و احادیث‌ اهل‌ سنت‌ را به‌ صورت‌ جداگانه‌ در پایان‌ هر بخش‌ آورده‌ است‌. او کتاب‌ تفسیر خود را بیان‌ تأویل‌ آیات‌ می‌داند. و منظور وی‌ از تأویل‌ دقیقاً احادیث‌ نقل‌ شده‌ از امامان‌ معصوم‌(ع) و ذکر فضایل‌ آنان‌ است‌. وی‌ در خلال‌ تفسیر خود توضیحی‌ بر مطالب‌ جمع‌آوری‌ شده‌، نیفزوده‌ است‌، اما در مقدمه مفصلی‌ که‌ پیش‌ از تفسیر آورده‌، دیدگاه‌ها و تحلیل‌ خود از تفسیر و مبانی‌ آن‌ را وصف‌ کرده‌ است‌. مقدمه دیگری‌ نیز بر کتاب‌ او توسط ابوالحسن‌ شریف‌ عاملی‌ اصفهانی‌ (د ۱۱۳۸ق‌ یا ۱۱۴۰ق‌) با عنوان‌ مرآه الانوار و مشکاه الاسرار نگارش‌ یافته‌ است‌.

و در خاتمه کتاب می‌نویسد:

این کتاب مشتمل بر بسیاری از روایات تفسیری اهل بیت علیهم السلام می‌باشد و شامل کثیری از فضایل آنها و آیات نازله در شأن و حق آنها و در برگیرنده بسیاری از علوم احکام و آداب، قصص انبیاء و علوم دیگری است که در کتاب دیگری نخواهید یافت.