الحدائق الناضره فی احکام العتره الطاهره + عیون الحقایق فی تتمه الحدائق (دوره ۲۷ جلدی)

توضیحات

الحدائق الناضره فی اَحْکامِ الْعِترَهِ الطّاهرَه کتابی فقهی به زبان عربی نوشته یوسف بن احمد بحرانی (متوفای ۱۱۸۶ق) است که از کتاب طهارت آغاز و با بحث ظهار پایان می‌یابد. روش بحرانی در این کتاب اخباری است؛ او در ابتدای هر فصل تمام احادیث مربوط به آن موضوع را می‌آورد و بعد از آن بحث فقهی را آغاز می‌کند. حاشیه‌های متعددی بر این کتاب نوشته شده است. از آن جایی که بحرانی نتوانست کتاب را به پایان برساند؛ حسین بن محمد آل عصفور اقدام به نگارش بخش‌های باقی‌مانده کتاب کرده و آن را «عُیونُ الْحَدائق الناظره فی تَتْمیم الحَدائقِ النّاضره» نامیده است.

یوسف بن احمد درازی بحرانی (۱۱۰۷-۱۱۸۶ق) معروف به صاحب حدائق و محدث بحرانی، یکی از علمای شیعه در قرن دوازدهم هجری قمری است. وی آثار زیادی را در علم حدیث و کلام و فقه نگاشته است که الحدائق الناضره و لؤلؤه البحرین از آن جمله‌اند. بحرانی نزد حسین بن محمد جعفر ماحوزی و شیخ عبدالله بلادی بحرانی شاگردی کرده است. میرزای قمی، ابوعلی حائری، ملا مهدی نراقی، سید مهدی بحرالعلوم از شاگردان او هستند. بحرانی ریاست اخباریان شهر کربلا را به‌عهده داشته است. او در ۴ ربیع‌الاول سال ۱۱۸۶ق در کربلا وفات کرد. یوسف بحرانی پایین پای امام حسین(ع) مدفون است.

بحرانی در مقدمه الحدائق الناضره بیان می‌کند که هدفش، تالیف کتاب جامعی است که مهم‌ترین مسائل و فروعات فقهی را در کنار روایات نبوی و احادیث اهلبیت در خود داشته باشد.

حدائق الناضره شامل تمام ابواب فقه نمی‌شود. ابواب فقهی این کتاب از طهارت آغاز می‌شود و با ظهار به پایان می‌رسد.

شکل فصل‌بندی و جداسازی مطالب این کتاب با کتاب‌های فقهی پیش از خود تفاوت دارد و غیر از شرایع الاسلام سابقه‌ای برایش یافت نمی‌شود. احتمال دارد که صاحب حدائق از شیوه تالیف مجمع الفائده تاثیر پذیرفته باشد؛ زیرا پیش از مجمع الفائده، چنین روشی در کتاب‌های فقهی مرسوم نبوده است.

مؤلف توجه ویژه‌ای به مدارک الاحکام دارد و در بسیاری از مباحث به این کتاب ارجاع می‌دهد. بحرانی پیش از آغاز هر مسئله، روایات مربوط به آن مسئله فقهی را بدون هیچ استثنائی نقل کرده سپس وارد بحث و بررسی آن مسئله می‌شود. این روش در جلد‌های نخستین نسبت به جلدهای پایانی بیشتر رعایت شده است.

بیشتر روایت‌هایی که در این کتاب نقل می‌شوند از مصادر و مدارک کتاب وسائل الشیعه هستند مگر آنکه شیخ حر عاملی حدیثی را نقل نکرده باشد که در این‌صورت از دیگر کتاب‌های حدیثی استفاده شده است.

در آغاز کتاب، مطالب و قواعدی را که در استنباط فقهی نقش مؤثری دارند، در دوازده مقدمه مطرح کرده است. این مجموعه، همچون یک دوره اصول فقه فشرده و ضروری و مورد نیاز در فقه است؛ برای نمونه: در بیشتر مقدمات، بحث‌هایی از مباحث الفاظ را مطرح کرده به ارزیابی و اظهار نظر می‌پردازد، بحث‌هایی چون: حقیقت شرعیه، مشتق، اوامر و نواهی او همچنین در مقدمه دوازدهم اصلی‌ترین اختلاف دیدگاه‌های مجتهد و اخباری را بیان می‌کند.

بحرانی برخلاف دیگر فقها به روایات کتاب‌هایی که نویسندگان آن‌ها معتبر باشند، اعتماد می‌کند، هر چند روایات مرسل و بی‌سند باشد، مانند مرسله‌های من لا یحضره الفقیه و تفسیر عیاشی.

او از کتاب فقه الرضا بسیار نقل می‌کند؛ چراکه آن را به دلیل استناد به امام رضا معتبر می‌داند. ازاین‌رو با اطمینان، مطالب آن را به امام رضا نسبت می‌دهد.

از آن جایی که نویسنده کتاب الحدائق الناضره نتوانست کتاب را به پایان برساند، برادرزاده مؤلف حسین بن محمد آل عصفور اقدام به نگارش بخش‌های باقی مانده کتاب کرده و آن را عیون الحدائق الناظره فی تتمیم الحدائق الناضره نامیده است. این کتاب در دو جلد توسط دفتر انتشارات اسلامی در سال۱۴۱۰ قمری چاپ شده است