المظاهر الالهیه

توضیحات

المظاهر الالهیه فی اسرار العلوم الکمالیه رساله‌اى است موجز و استدلالى از صدر المتألهین، در مباحث حکمت متعالیه که با روش فلسفى و شواهد از آیات و اخبار، به زبان عربى نوشته شده است. این کتاب در واقع خلاصۀ همه مباحثى است که آخوند در کتاب اسفار و دیگر کتب خود؛ همچون مبدا و معاد و شواهد الربوبیه مطرح کرده است. فصول و مطالب این کتاب از آن رو که مباحث مبدا و معاد را به رشته تحریر کشیده است، گویى آیینه‌اى از ظهور فیض ربانى و تجلى رحمانى را به نمایش مى‌گذارد و حکمت جویان را به سیر و سفر در ظهورات اسماء و صفات مى‌برد. به اعتقاد پروفسور هانرى کوربن، المظاهر الالهیه گزارشى است از مجموع مطالب فلسفى و کلامى از زاویه حیات معنوى. این کتاب را مى‌توان یکى از بهترین کارهاى ملاصدرا برشمرد، نه به سبب انبوه مسائل فلسفى، بلکه به سبب ظرافت‌ها و ریزه کارى‌هایى که در آن به کار رفته است. در عین حال یک دوره حکمت متعالیه و حکمت عرشیه و قدسیه است.

– ملاصدرا در سرآغاز مقدمه به تعریف حکمت به روش عرفا پرداخته و غایت حکمت را معرفت عقل هیولانى مى‌داند. وى قرآن را عین حکمت و همان نور و عقل بسیط مى‌داند؛ اما معتقد است رسیدن به حقایق پنهان این جهان، بدون ریاضت در کسب علم و عمل میسر نیست.

– فن اول کتاب به مباحث مبدا اختصاص یافته است. او در آغاز مظهر اول این قسمت، غایت و هدف حکمت و قرآن کریم را، آموختن راه سفر طبیعى انسان و حرکت و سیر تکاملى بشر به سوى آخرت و وصول به خداوند ذى الکمال معرفى مى‌کند. اصول و مراحل عمده این سفر را طى شش مرحله مى‌شمارد که سه مرحلۀ آن بسیار مهم است. این مراحل عبارتند از: ۱- خداشناسى ۲- شناخت صراط مستقیم و مراحل صعود به حق ۳- شناخت معاد. سه مرحلۀ دیگر هم عبارتند از: پیامبر شناسى، شناخت کفار و راه باطل، آداب سفر و زاد و راحله. ملاصدرا بر اساس روش خود (که از علوم جزئیه مى‌گریزد و به امور ارضى و ناسوتى نمى‌پردازد) از این شش مقصد به سه مرحله و مقصد مهم‌تر (خداشناسى، راه شناسى، معاد شناسى) مى‌پردازد. صدرالمتالهین در این اثر براى خداشناسى در کنار برهان صدیقین، به راه دیگرى اشاره مى‌کند و آن شناخت خداوند از راه خودشناسى و شناخت حق از راه نفس است که از حدیث «من عرف نفسه عرف ربه» الهام گرفته و به آن بهاى بسیارى مى‌دهد.

– فن دوم از کتاب المظاهر الالهیه به مباحث معاد اختصاص دارد. ملاصدرا به رهروى از عرفا و حکماى باستانى، از نفس انسانى به «شعلۀ ملکوتى» و «کلمۀ نوریه» تعبیر مى‌کند، زیرا منشا حدوث آن ماده است؛ اما با سیر و تکامل و قطورى که در عوالم پیدا مى‌کند، مجرد مى‌گردد، لذا با مرگ از بین نمى‌رود؛ اما این نفس چون در غالب انسان‌ها به تجرد کامل نرسیده است، با بدنى که از جنس اجسام دنیایى نمى‌باشد، در آخرت ادامه حیات مى‌دهد. صدرالمتالهین بر خلاف عده‌اى از فلاسفه، به معاد جسمانى اعتقاد دارد و آخرت را همانند این دنیا مى‌داند. با این فرق که آخرت جاى ثبات و قرار است و دنیا بى‌ثبات و گذرا. او معاد جسمانى و روحانى را از اصول شریعت دانسته و منکر آن را کافر مى‌داند. او در این باره مى‌گوید؛ «و من انکر هذا (المعاد الجسمانى) فقد انکر رکنا عظیما من الایمان فیکون کافرا عقلا و شرعا.