المنقذ من التقلید

توضیحات

المنقذ من التقلید نوشته الشیخ سدیدالدین الحمصی الرازى، از عالمان بزرگ شیعى، متوفاى اوائل قرن هفتم هجرى است. وى به گفته شاگرد دانشمندش شیخ منتجب‌الدین: در عصر خود از اعلم علماء اصول عقاید و علم کلام و اصول فقه و اهل ورع و وثاقت بوده است و آثار قلمى از او به جا مانده است.

مؤلف درباره چگونگى تألیف کتاب حاضر در مقدمه کتاب مى‌نویسد:

[هنگامى که از زیارت بیت‌الله الحرام و حرم پیامبر(ص) به وطنم بر مى‌گشتم، در بین راه جماعتى از علماء و فقهاء حله با احترام و شادى کم نظیرى به استقبال من آمدند و با بهترین و صمیمانه‌ترین محبت‌ها و عزت و جلال مرا به شهر خود بردند و در پسندیده‌ترین منزل‌ها سکنا دادند. و از من درخواست ماندن چند ماهى در آن شهر نمودند که پذیرش آن بر من سخت دشوار بود. در ابتدا از پذیرش آن سرباز زدم و برگشت به وطن و اهل و عیال امور معوقه‌ام را عذر و بهانه آوردم که سودى نبخشید و آخرالامر با اصرار آنان رحل اقامت گزیدم و به آنچه مرا علماء و فقها حله بدان جا آورده بودند؛ یعنى تدریس و مذاکره علمى اشتغال ورزیدم. در تدریس از من درخواست نمودند که قسمتى از اصول دین به ویژه مسائل توحید عدل را براى آنها املا کنم تا مرجع و یادگارى پس از مراجعت من در میان آنان باشد، ابتدا نپذیرفتم؛ ولى با اصرار فراوان آنان عاقبت پذیرفتم و املاء این تألیف را (کتاب حاضر) شاگردان آغاز کردم. ابتداء تصمیم بر ایجاز و اختصار بود؛ ولى هنگامى که مباحث مهم واساسى پیش آمد، عنان از کف رها شد و سخن به درازا کشید. از این روى برخى مطالب و مسائل طولانى و برخى دیگر مختصر نگاشته شده است و نام این تعلیق را التعلیق العراقى والمنقذ من التقلید والمرشد الى التوحید گذاشتم].

البته این کتاب در بین اهل علم و تحقیق به [ المنقذ من التقلید] شهرت دارد.

همان گونه که از چگونگى تألیف بر مى‌آید و از متن آن نیز پیداست، این اثر املائى است از سوى عالم متفکر کلامى و متبحر در معارف و عقاید اسلامى که آن را در کلاس درسى که اغلب شاگردان آن از علماء و فقهاء بوده‌اند، القا شده است. از این رو متن آن از استوارى و استحکام ویژه‌اى برخوردار است و مطالب با موشکافى‌هاى دقیق عقلى و نظرى پى‌گیرى شده است که به شیوه کلام عقلى یا جملات حساب شده، تنظیم گردیده است و بیشتر براى کسانى که بهره‌اى از علوم عقلى دارند، قابل استفاده و بهره‌ورى است.

این اثر نفیس کلامى با شرح کوتاهى از زندگانى مؤلف و مقدمه وى آغاز شده و مباحث با عناوین زیر پى‌گیرى شده است: القول فی حدوث الجسم القول فی محدث (صفات ثبوتیه و سلبیه) الرد على الفرق المخالفه فی التوحید القول فی العدل (و مسائل مربوط به آن) القول فی کونه تعالى متکلما و صفته کلامه و… و الکلام فی التکلیف و… القول فی اللطف والمصلحه والمفسده و… والقول فی النبوات (مسائل مربوط به آن) القول فی صفات النبى(ص)…

حمصی در آغاز هر بحث نوعاً خلاصه مطالب را بیان میکند و دورنمایی از مباحث را به دست خواننده میدهد. هنگام شروع بحث، اکثراً موضوع را تعریف کرده و ادله مدعایش را ارائه میکند؛ سپس دیدگاه دیگران و همچنین ابهامات موجود در بحث را به صورت سؤال و جواب مورد بحث قرار میدهد. مطمئناً می‌توان گفت در طرح مباحث از کتاب «جمل العلم و العمل» علم الهدی پیروی کرده است. منبع