تحریر الوسیله دو جلدی

توضیحات

تحریر الوسیله کتابی فقهی به زبان عربی از امام خمینی. این کتاب رساله فتوایی اوست و بر اساس کتاب وسیله النجاه سیدابوالحسن اصفهانی تنظیم شده است. این کتاب اکثر ابواب فقهی و مسائل مورد نیاز را دربر دارد و در دو جلد به چاپ رسیده است. تحریر الوسیله به زبان فارسی، اردو و ترکی ترجمه شده و بر این کتاب شرح‌هایی نوشته‌اند که معروف‌ترین آن‌ها کتاب تفصیل الشریعه فی شرح تحریرالوسیله از محمد فاضل لنکرانی است. پرداختن به مباحث مستحدثه از امتیازات این کتاب است.

تحریرالوسیله، جامعِ ابواب فقه به صورت غیراستدلالی است و اصطلاحات و نظریات دقیق فقهی در آن با عباراتی ساده بیان شده است. تحریرالوسیله حاشیه امام خمینی بر وسیله النجاه تألیف سیدابوالحسن اصفهانی (متوفی ۱۳۶۵) است و وسیله النجاه حاشیه اصفهانی بر ذخیره الصالحین تألیف سید محمد کاظم طباطبائی یزدی (متوفی ۱۳۳۷) است. اصفهانی حواشی خود بر ذخیره الصالحین را در متن آن وارد کرد و با افزودن مسائل بسیاری آن را وسیله النجاه نامید. این کتاب اکثر ابواب فقهی و مسائل مبتلابه را با نظمی دقیق دربر دارد و در دو مجلد به چاپ رسیده است. 

امام خمینی که وسیله النجاه را اثری مهم می‌دانست. در دوران اقامت در قم بر آن حاشیه نگاشت. احترام نویسنده به مرجع وقت، حاج آقا حسین بروجردی (متوفی ۱۳۴۰ش)، مانع از چاپ و انتشار این اثر شد، اما بعد‌ها به طور جداگانه و چند بار نیز همراه با وسیله النجاه به چاپ رسید. تبعید امام خمینی به شهر بورسای ترکیه در ۱۳۴۳ش فرصتی فراهم آورد تا نویسنده آنطور که خود می‌گوید از فراغتش در حدود یازده ماه اقامت اجباری در آن شهر برای وارد کردن حاشیه مذکور در متن وسیله النجاه استفاده کند و آن را تحریرالوسیله بنامد. به نظر می‌رسد در آن زمان تحریرالوسیله مانند وسیله النجاه به کتاب المیراث ختم می‌شده است.

امام خمینی پس از تبعید از ترکیه به عراق و اقامت در نجف، مسائل مربوط به حج، نماز جمعه، دفاع، امر به معروف و نهی از منکر، قضا، شهادات، قصاص و دیات و نیز بسیاری از مسائل مبتلابه را که در دوران اقامت در قم تدریس کرده بود، به تحریرالوسیله افزود.

تحریر الوسیله گذشته از مشتمل بودن بر نظریات امام خمینی، دو تفاوت کلی با وسیله النجاه دارد. از یکسو برخی مسائل غیر مبتلابه آن حذف شده و از سوی دیگر مسائل مبتلابه زیادی بر آن افزوده شده است. سیدابوالحسن اصفهانی نیز مسائل مورد ابتلا را مطرح کرده بود، اما امام خمینی آن‌ها را بسط داد. در مجموع، اضافات تحریرالوسیله نزدیک به یک سوم کل کتاب را دربر می‌گیرد. مسائل مستحدثه تحریرالوسیله شامل مباحث بیمه، سفته، سرقفلی، عملیات بانکی، بلیت بخت آزمایی، تلقیح مصنوعی، تشریح، پیوند اعضا، تغییر جنسیّت، رادیو و تلویزیون و برخی مسائل متفرقه است که در آخر کتاب جای دارد.

نویسنده کوشیده است که با کمترین تغییر، حاشیه‌اش را در متن وسیله النجاه وارد کند، اما علاوه بر تغییرات محتوایی مذکور، در مواردی نحوه بیان مسائل و عناوین و ترتیب آنها را نیز تغییر داده است؛ مثلاً نماز لیله الدفن را که در وسیله النجاه در کتاب الصلوه مطرح شده، در تحریرالوسیله در باب دفن از کتاب الطهاره آورده و نیز سه مبحث ظِهار، ایلاء و لِعان را که در وسیله النجاه ذیل یک عنوان «القول فی الظهار و الایلاء و اللعان» آمده، در تحریرالوسیله به صورت سه کتاب آورده است. این تغییرات صوری و محتوایی که در سراسر تحریرالوسیله مشهود است، سبب برتری آن بر وسیله النجاه شده است. منبع