تذکره المتقین در آداب سیر و سلوک

توضیحات

تذکره المتقین یعنی آنچه موجب یادآوری پرهیزکاران است و الحق که این نام شایسته کتاب مورد بحث ماست. گردآورنده کتاب عالم زاهد شاعر، جناب شیخ اسماعیل تبریزی متخلص به تائب است که در نجف از اساتید معروف فقه و اصول همانند آخوند خراسانی و مرحوم غروی اصفهانی علم آموخت و از اساتید نامدار اخلاق و عرفان همانند شیخ محمد بهاری و سید احمد کربلایی بهره برد. او آثاری مکتوب از خود به یادگار گذاشت که مشهورترینش کتاب تذکره المتقین است.

مباحث کتاب:

۱. آداب سلوک

آداب سلوک، تألیف مرحوم شیخ محمد بهاری، این رساله را مرحوم بهاری به یکی از شاگردانش که عازم سفر حج بوده و تقاضای دستوری در مورد آداب زیارت و سلوک داشته در ۷ بخش مطالب مهمی را به این شرح آورده:

بخش ۱: آداب حج که مشتمل بر وظایف ظاهری و باطنی و شمّه‌ای از اسرار حج است.
بخش ۲: آداب زیارت
بخش ۳: آداب توبه
بخش ۴: آداب مراقبه
بخش ۵: آداب رفاقت
بخش ۶: آداب سلوک با همسر
بخش ۷: آداب تربیت اولاد

ظاهراً ترتیب اصلی و اوّلیه کتاب همین‌طور است، ولی در چاپ‌ حاضر آداب حج و زیارت را به دلیل آنکه مورد نیاز همه خوانندگان نیست بخش هفتم و ششمِ کتاب قرار داده‌اند و لذا کتاب با بخش سوم یعنی آداب توبه شروع می‌شود.

۲.مطالبی از مرحوم بهاری؛ پس از رساله سابق، مطالبی از مرحوم بهاری در سه بخش آمده:

اول: در صفات علمای حقّه و صفات علمای سوء
دوم: دستورالعملی به صورت نامه برای مخاطبی به نام شیخ احمد
سوم: دستورالعمل‌هایی که مرحوم بهاری به شاگردان خود و یا دیگران نوشته است. در این بخش ۱۶ نامه از ایشان درج شده که یا اصلاً مخاطب معلوم نیست و یا با عنوانی کلی مانند «یکی از علمای آذربایجان» یا «سفیر بغداد» اشاره شده است. البته هشتمین نامه خطاب به مرحوم تائب است.

۳. نوشته‌هایی از مرحوم سید احمد کربلایی؛ در این بخش نوشته‌هایی از مرحوم سید احمد کربلایی آمده است در دو بخش:

اول: چهار نامه که به عنوان دستورالعمل به شاگردانش نگاشته است.
دوم: پاسخ ایشان به سؤال مرحوم تائب در مورد دو بیت عطّار است که ناظر به جواب مرحوم آخوند خراسانی است و زمینه‌ساز مناظرات مکتوب ایشان با مرحوم غروی اصفهان شده است.

۴. نوشته‌هایی از مرحوم ملاحسینقلی همدانی که نامه‌ای است خطاب به یکی از علمای تبریز و پنج قطعه ادبی و عرفانی که انشائات ایشان است.

۵. دو نامه از مرحوم مولی محمد بیدآبادی که دستوراتی است عرفانی به شاگردانش

کتاب تذکره المتقین از بهترین کتاب‌های عرفان عملی در زبان پارسی است و در معرفی عمق و شیوه روش عرفانی مرحوم ملاحسینقلی همدانی و شاگردانش بهترین اثر موجود است. در این کتاب گوهرهای درخشنده‌ای دیده می‌شود که گاه در هیچ کتاب دیگری نیست و باید چنین باشد، زیرا عارفانی همانند ملاحسینقلی همدانی، شیخ محمد بهاری و سید احمد کربلائی از نوابغ عارفان شیعی‌اند که فقه اصغر و اکبر را با هم دارا می‌باشند. در فقه اصغر در حدّ مرجعیت‌اند و در فقه اکبر انسان کامل. منبع