ترجمه و شرح کتاب نفس شفا

توضیحات

ترجمه و شرح کتاب نفس شفا از آثار محمدحسین نائیجى است که در آن به شرح مبحث نفس از کتاب شفاء نوشته بوعلى سینا، پرداخته است.

درباره این شرح چند نکته گفتنى است:

1. مترجم محترم متن عربى کتاب نفس را نیاورده و فقط به ترجمه و شرح آن پرداخته است.
2. براى کتاب حاضر، فقط در آغاز آن فهرست تفصیلى مطالب فراهم شده و متأسفانه خبرى از فهرست‌هاى فنى (آیات، روایات، اعلام و…) و حتى فهرست منابع نیست.
3. مترجم و شارح محترم براى کمک به فهم مطالب، در مواردى از شکل و نمودار نیز بهره برده است.
4. شارح با بیان اینکه باید دانست که کتاب شفا یکى از متون سنگین و وزین علمى و از کتب نهایى حوزه‌هاى علمیه است و آیت‌اللّه حسن‌زاده آملى نیز، این کتاب شریف را احیا و آن را براى عده‌اى از افاضل تدریس کرده است، درباره شرح حاضر افزوده است: زمان، اجازه حضور در آن درس را به من نداد، امّا یکى از افاضل، دفتر تقریرات ایشان را در اختیار من گذاشت که من بدون آن هرگز از اسرار کتاب مطلع نمى‌شدم. جناب آقاى حشمت‌پور با دقت تمام از ابتدا تا انتها، جمله به جمله بر متن عربى شرح و تعلیق زدند و با تمام بزرگوارى در اختیار من گذاشتند. در ترجمه بسیار از آن استفاده بردم و در شرح نیز از آن سود جستم. ولى این هرگز به معناى آن نیست که من توانستم آن طور که شاید، از عهده ترجمه و شرح و بیان مقاصد مرحوم شیخ برآیم.
5. شارح در اثر حاضر، در اندک مواردى پاورقى‌هایى نیز نوشته و به برخى از منابع ارجاع داده و یا توضیحى آورده است.
6. شارح محترم، نگارش شرح حاضر را در قم، شب سه‌شنبه، دوازدهم رمضان ۱۴۱۷ق به پایان برده و همچنین پاک‌نویس آن را در پگاه سه‌شنبه هشتم ربیع‌الثانى ۱۴۱۸ق، در شهرک سدلار به انجام رسانده است.
7. هرچند داورى درباره میزان صحت و دقت ترجمه حاضر کارى مشکل است و مقایسه تفصیلى متن و ترجمه فرصتى فراخ مى‌طلبد و برعهده صاحب‌نظران است، ولیکن براى مقایسه اجمالى مى‌توان به این مطلب توجه کرد: نویسنده چنین نوشته است: «الفصل الثانی فی ذکر ما قاله القدماء فی النفس و جوهرها و نقضه فنقول: قد اختلف الأوائل فی ذلک؛ لأنهم اختلفوا فی المسالک إلیه. فمنهم من سلک إلى علم النفس من جهه الحرکه و منهم من سلک إلیه من جهه الإدراک و منهم من جمع بین المسلکین و منهم من سلک طریق الحیاه غیر مفصله. فمن سلک منهم جهه الحرکه، فقد کان تخیل عنده أن التحریک لا یصدر إلا عن محرک و أن المحرک الأول یکون لامحاله متحرکا بذاته و کانت النفس محرکه أولیه، إلیها یتراقى التحریک من الأعضاء و العضل و الأعصاب، فجعل النفس متحرکه لذاتها و جعلها لذلک جوهرا غیر مائت، معتقدا أن ما یتحرک لذاته لا یجوز أن یموت. قال: و لذلک ما، کانت الأجسام السماویه لیست تفسد و السبب فیه دوام حرکتها». مترجم نیز چنین ترجمه کرده است: «در ذکر اقوال قدما در باب نفس و حقیقت آن و پاسخ آنها پس گوییم: پیشینیان درباره نفس اختلاف کردند؛ زیرا راه‌هاى آنها در اثبات نفس مختلف بود. برخى براى رسیدن به علم نفس از راه حرکت وارد شدند، عده‌اى از جهت ادراک وارد گردیدند. برخى نیز بین آن دو جمع کردند. برخى دیگر اجمالا از راه حیات وارد شدند. بنابراین کسانى که از راه حرکت وارد شدند، به خیال آن بودند که تحریک بدون محرک نمى‌شود و محرک اول باید خود ذاتا متحرک باشد و نفس محرک اولى است و تحریک اعضا و عضلات و اعصاب به وى منسوب است؛ پس نفس را متحرک به‌ذات دانست؛ به همین دلیل وى را «گوهر نامیرا» قرار داد، به این اعتقاد که هرچه ذاتا حرکت مى‌کند، روا نیست که بمیرد. وى گفت: به همین خاطر اجسام آسمانى از بین نمى‌روند؛ علت آن حرکت همیشگى افلاک است». مترجم محترم، در برابر عبارت عربى «جوهراً غیر مائت»، تعبیر فارسى «گوهر نامیرا» را آورده که زیبا و ستودنى است. با نظر به اینکه مترجم از دروس استاد بزرگ،  حسن حسن‌زاده آملى بهره برده که در زمینه فلسفه و عرفان و نیز ادبیات فارسى و عربى صاحب‌نظر است، مى‌توان ترجمه و شرح حاضر را قابل توجه و خواندنى شمرد.