تقریب المعارف فی الکلام

توضیحات

تقریب المعارف فی الکلام، اثر تقی‌الدین ابوالصلاح حلبی (۴۴۷- ۳۷۴ق)، با تحقیق رضا استادی، رساله‌ای است پیرامون برخی از مسائل کلامی از جمله توحید، نبوت و امامت.

کتاب با مقدمه محقق آغاز و مطالب در چهار قسم، تنظیم شده است که متأسفانه، گویا قسم دوم حذف شده است. در مقدمه، زندگی‌نامه نویسنده ذکر گردیده و اطلاعاتی پیرامون نام، نسب، زمان ولادت و وفات، شیوخ و اسا‎تید، شاگردان و راویان از وی، اولاد و احفاد و آثار وی، ارائه گردیده است.

قسم نخست، خود دارای چهار بخش زیر است:

در بخش اول به بیان مسائل توحید پرداخته شده است. در هریک از این مسائل، یکی از مباحث مربوط به توحید، همچون: وجوب نظر، حدوث اجسام و پاره‌ای از صفات ثبوتیه خدا (همچون: قدرت، علم، حیات، سمع، بصر اراده و…)، ذاتی بودن صفات خداوند، عدم شباهت به محدثات، محال بودن درک او با حواس، اثبات وحدت او با ادله نقلی و… بررسی شده است.

در بخش دوم، به مسائل مربوط به موضوع «عدل» پرداخته شده است. نویسنده در این بخش، ابتدا به تعریف قبیح و حسن پرداخته و سپس به اثبات این امر مبادرت نموده که خداوند، قادر بر قبیح بوده، اما آن را انجام نمی‌دهد. از دیگر مباحث این بخش عبارتند از: متکلم بودن خداوند؛ عدم تعلق قدرت به اعدام؛ قبح تکلیف مالایطاق؛ حقیقت تکلیف؛ شرایط حسن تکلیف؛ لطف؛ صفات مکلف؛ آلام؛ اعراض؛ ارزاق؛ اسعار و..

سومین بخش، به مسائل مربوط به نبوت اختصاص یافته است. نویسنده در این بخش، ابتدا به وجوب ریاست در حکمت الهی و وجوب نصب رؤسایی از جانب خداوند و وجوب اعلم بودن پیامبر نسبت به سایر مردم و افضل بودنش اشاره نموده و سپس به طرق اثبات نبوت نبی و صفات لازم برای پیامبر از جمله عصمت، پرداخته است. اعجاز و شروط آن، اثبات نبوت پیامبر اسلام(ص)، دلالت قرآن بر نبوت پیامبر(ص)، وجوه اعجاز قرآن، سایر معجزات پیامبر(ص) به‌غیر از قرآن، از دیگر مطالب مطرح‎شده در این بخش می‌باشد

مسائل مربوط به موضوع امامت، در بخش چهارم مطرح گردیده است. نویسنده در این بخش، ابتدا به بیان لزوم عصمت و علم امام و اثبات آن پرداخته و سپس به معجزات ائمه و نص بر امامت ایشان اشاره نموده است.

نویسنده در ادامه، ضمن اشاره به انکار خلفای سه‌گانه توسط حضرت علی(ع)، به بیان وجه برخی از کارهای آن حضرت، از جمله بیعت، اظهار تسلیم، حضور در مجالس، اقتدای در نماز، پذیرفتن عطایا و نکاح با ایشان، پرداخته است. از دیگر مسائل مطرح‎شده در این بخش، عبارتند از: کذب حدیث منسوب به ابن عباس؛ وجه امتناع حضرت علی(ع) از بیعت عباس و ابوسفیان با ایشان؛ وجه دخول آن حضرت در شوری؛ بعضی از مطاعن خلیفه اول و دوم و سوم و ایرادات واردشده بر عدالت آن سه.

در قسم سوم کتاب، به بیان مباحث متعلق به امامت صاحب‌الزمان(عج) پرداخته شده است. نویسنده در این قسم ابتدا دلایل عقلی و سمعی امامت ایشان را ذکر نموده و سپس، به بیان حکمت غیبت و طول عمر آن حضرت پرداخته است.

آخرین قسم، به مسائل مربوط به تکالیف شرعی اختصاص یافته است که ناقص مانده است.

نکته

بخشى از این کتاب به چاپ نرسیده که شامل معایب خلفاى سه‌گانه است، مانند:

1. مطالبى که از صحابه روایت شده و تصریح در مذمت سه خلیفه نخستین دارد و هم‌چنین اعترافات آنها در هنگام مرگ که شامل هشتاد روایت است.
2. سخنان حضرت على(ع) و برخى از صحابه و تابعین و عایشه درباره عثمان.
3. خون‌خواهى عثمان توسط طلحه و زبیر، عایشه، معاویه و عمرو عاص و بحثى درباره آن.
4. نبودن ویژگى‌هاى امامت در سه خلیفه نخستین و مطاعن آنها.
5. ردّ ادله مخالفین.