تمهید القواعد ؛ التمهید فی شرح قواعد التوحید

توضیحات

تمهید القواعد نوشته صائن‌الدین بن ترکه اصفهانى است و شرح «قواعد التوحید» تألیف افضل‌الدین محمد ترکه مى‌باشد.

در مقدمه کتاب، در مورد عنوان و نام آن چنین آمده است: «و قد سمى بعد فراغه بکتاب التمهید فی شرح رساله قواعد التوحید». بنابراین، عنوان اصلى کتاب، «التمهید فی شرح رساله قواعد التوحید» است که بعدها به «تمهید القواعد» شهرت یافت.

این کتاب، شرحى غیر مزجى است به طریق «قال – أقول» بر رساله ارزش‌مند «قواعد التوحید» تألیف ابوحامد محمد اصفهانى، مشهور به تُرکه، مؤلف «الحکمه المنیعه و الحکمه الرشیدیه و الاعتماد الکبیر» که از حکماى بزرگ مشاء در عصر خود بوده و سرانجام به روش عرفان و تصوف روى آورده و آثار ارزش‌مندى در این رشته پدید آورده است که رساله «توحید القواعد» از آن جمله است.

رساله «قواعد التوحید» مهم‌ترین مسئله را در عرفان نظرى که توحید وجود است، با ادله و براهین روشن و قطعى به اثبات رسانده و شبهات و ایراداتى را که پیرامون این مسئله موجود است دفع نموده و راه را براى فهم درست آن هموار ساخته است.

تمهیدالقواعد به‌عنوان یکى از منابع مهم در عرفان نظرى به شرح و توضیح توحید وجود و اثبات آن و بیان مبانى عقلى و عرفانى در این مسئله و دفع شبهات و ایرادات از آن پرداخته است.

آنچه را که مؤلف، به‌عنوان عوامل و انگیزه‌هاى اصلى در تألیف کتاب، معرفى نموده عبارتند از:

1. اهمیت مسئله توحید در وجود که عالى‌ترین مرحله توحید و فراتر از توحید واجب و توحید خالق و توحید رب و مدبر است؛ مسئله‌اى که نیل به کنه آن، غایت آمال عارفان متفکر و حکیمان متأله است؛
2. صعوبت دست‌یابى به این هدف که از طریق تلفیق برهان و عرفان و حرکت در پرتو وحى و شریعت، حاصل مى‌گردد و نیل به آن، با برهان عارى از شهود و یا شهود ناهم‌آهنگ با وحى ممکن نیست؛
3. پرداختن رساله «قواعد التوحید» به مسئله توحید وجود و اثبات آن با مبانى حکمى و دفع شبهات از آن، به بهترین وجه ممکن؛
4. عمیق بودن رساله «قواعد التوحید»؛ به‌گونه‌اى که بسیارى از استفاده کنندگان، از فهم مقاصد و مبانى آن ناتوانند. منبع