دیوان امام : مجموعه اشعار امام خمینی (ره)

توضیحات

دیوان امام مجموعه اشعار امام خمینی (ره) از آثار ممتاز ادبی- عرفانی، به زبان فارسی و در موضوع عشق به معشوق حقیقی؛ یعنی حضرت حق تبارک و تعالی و دیگر موضوعات عرفانی و اخلاقی است که در زمان‌ها و مکان‌های مختلف قبل و بعد از انقلاب اسلامی سروده شده است.

این کتاب سه بخش دارد:
۱. مقدمات (شامل دیباچه ناشر و مقدمه خانم طباطبایی)؛
۲. متن اصلی (شامل ۱۴۹ غزل، ۱۱۷ رباعی، ۳ قصیده، ۲ مسمط، ۱ ترجیع بند و ۲۱ مورد از قطعات و ابیات متفرقه)؛
اشعار مزبور، در کلیه قالب‌ها و حتی اشعار پراکنده، به ترتیب حروف «روی» (آخرین حرف اصلی قافیه)، از الف تا یاء مرتب شده است.
۳. ضمیمه‌ها (شامل شرح مختصر اصطلاحات، فهرست اعلام و شناسنامه سروده‌ها).

دیباچه اشاره‌ای است به منزلت عرفانی و ادبی امام خمینی و شیوه ایشان و تاثیر پیشینیان بر آن جناب و تاثیر آن حضرت بر ادب معاصر.

متن اصلی

اشعار امام خمینی، سرشار از نکته‌ها و اصطلاحات عاشقانه و عرفانی است. او با بهره گیری وسیع از اصطلاحات عرفانی در دورانی که این اصطلاحات از سوی برخی متشرعین مورد هجمه و در معرض تهمت بود، جانی تازه به عرفان بخشید و موجب تبرئه و احیای عرفای راستین گردید و از سوی دیگر به جهت شخصیت الهی و قابل ستایش خود و روی آوردن به عرفان حماسی، پویا و حرکت آفرین که به پیروزی و هدایت مقتدرانه انقلاب اسلامی در جهان منجر شد، عرفان اسلامی را از کنج انزوا و جنبه شخصی و درونی صرف، بیرون آورد و آن را با مفاهیم متعالی خود در سطح جامعه عمومیت داد که آثار و برکات این اندیشه بزرگ، نه تنها در ایران ، بلکه در میان مسلمانان مبارز کشورهای دیگر به وضوح جلوه گر است.

بیشترین قالب شعری مورد استفاده امام، غزل است که در آنها از نظر سبک شناسی، اغلب، از غزل‌های حافظ شیرازی تاثیر پذیرفته است. مهم‌ترین موضوع مطرح شده در غزل‌های امام، مباحث عرفانی و بیان عشق به معشوق و معبود حقیقی است؛ با این تفاوت که عرفان امام رحمه‌الله‌علیه ، عرفانی حماسی، پویا و حرکت آفرین است، نه تصوف راکد خزیده در کنج خانقاه و بریده از مردم. او در غزلیاتش طبق سنت غزل سرایان عارف ، در حد وسیعی از اصطلاحات عرفانی بهره جسته است؛ اصطلاحاتی چون: عشق ، عاشق، معشوق، ساقی، می‌خانه، ساغر ، باده، مست ، زلف ، خال ، رخ، لب ، خرابات، میکده، دیر مغان، بت ، بت خانه ، رند، پیر خرابات و ده‌ها مورد دیگر.

رباعیات حضرت امام رحمه‌الله‌علیه نیز- جز چند مورد معدود- در خدمت تبیین مباحث عرفانی است که در اغلب آنها ضمن دعوت به طلب یار و برشمردن موانع راه سلوک، از فراق معشوق شکوه و آرزوی وصال او را می‌کند:

‌ای مرغ چمن از این قفس بیرون شو فردوس تو را می‌طلبد مفتون شو
طاووسی و از دیار یار آمده‌ای یادآور روی دوست شو مجنون شو.

دیوان امام خمینی رحمه‌الله‌علیه دارای سه قصیده زیبا و هنرمندانه است. ایشان اولین قصیده را به نام «مدیحه نورین نیرین»، در مدح حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله‌علیهم ، دختر پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و حضرت فاطمه معصومه علیه‌السّلام دختر امام موسی بن جعفر علیه‌السّلام سروده است. ایشان در این قصیده از اصطلاحات فلسفی، مثل: واجب ، ممکن ، ازلیت ، ابدیت ، عرض ، جوهر ، نفس ، موجود ، معدوم ، کون و مکان، ممکنات، باطل ، علت ، هستی و… و صنایع ادبی تضاد و مراعات نظیر، فراوان، بهره جسته است.
دو قصیده دیگر امام رحمه‌الله‌علیه به نام‌های «قصیده بهاریه انتظار» و «در مدح ولی عصر عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف»، در ستایش حضرت مهدی موعود سلام‌الله‌علیهم است که در آن ضمن توصیف طبیعت زیبای بهاری، به پاره‌ای از اصطلاحات موسیقی کهن ایرانی اشاره کرده است.

مسمط اول (در توصیف بهاران)، مدح حضرت مهدی موعود عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف و نایبش، آیه الله حاج شیخ عبد الکریم حائری یزدی و مسمط دوم (حدیث دل)، عاشقانه و پر از سوز و گداز عارفانه، در غم فراق از معشوق و عشق به حضرت حق تعالی است.

در پایان کتاب، سه افزوده از سوی ناشر آمده است: شرح مختصر اصطلاحات، فهرست اعلام و شناسنامه سروده‌ها.
شرح مختصر اصطلاحات: در این قسمت، اصطلاحات عرفانی و ادبی به ترتیب الفبایی منظم و به اختصار معنا و شرح شده، ولی مستند به منابع نشده است.
فهرست اعلام: در این فهرست، اعلام اشخاص و کتب و مکان‌ها و… به ترتیب الفبایی ذکر شده است.
شناسنامه سروده‌ها: برای یکایک اشعار، بعد از ذکر عنوان و بیت اول، به ترتیب، وزن شعری، نوع شعر (غزل، رباعی و…) ، تعداد ابیات، سبک شعری، تاریخ سرایش شعر، قافیه، ردیف و هنرهای شعری و بلاغی به کاررفته در آن، بیان شده است. تاریخ سرودن برخی از اشعار، به طور کامل و دقیق معلوم است، مانند رباعی «بیدار شو» که در اردیبهشت ۱۳۶۳ سروده شده است. منبع