شرح النظام

توضیحات

کتاب «الشافیه» اثر جمال‌الدین ابى‌عمرو عثمان بن عمر الدوینى، نحوى معروف به ابن حاجب (متوفاى ۶۴۶ق)، کتابى است پیرامون علم صرف که به زبان عربى و در سال ۷۱۶ق، نوشته شده است. وجود شروح و حواشى متعدد پیرامون این اثر، نشان از اهمیت آن دارد.

کتاب الشافیه با تعریف علم صرف آغاز مى‌شود، آنگاه مؤلف ساختمان اسم‌ها را مورد بررسى قرار مى‌دهد و سپس به ساختمان افعال مى‌پردازد. دیگر مباحثى که در این کتاب آمده، از این قرار است:

1. بررسى وزن کلمات.
2. قلب و راه‌هاى شناخت آن.
3. صحیح و معتل.
4. ساختمان اسامى ثلاثى مجرد و مزید و نیز اسم‌هاى رباعى و خماسى و بررسى وزن‌هاى اصلى و فرعى برخى کلمات.
5. ساختمان فعل ماضى و مصارع ثلاثى و ثلاثى مزید و ارائه معانى گوناگون این ساخت‌ها که بخش عمده‌اى از کتاب را به خود اختصاص داده است.
6. صفت مشبهه، مصدر و انواع آن، مصدر مره و نوع و اسم‌هاى مکان، زمان و ابزار.
7. تصغیر، اسم منسوب و جمع مکسر.
8. التقاى ساکنین، ابتدا، وقف، اماله، اعلال، ابدال، ادغام و خط که مباحث پایانى کتاب است.