شرح قطر الندی و بل الصدی

توضیحات

شرح قطر الندی و بل الصدی تصنیف ابومحمد عبدالله جمال‌ الدین بن هشام انصارى، معروف به ابن هشام (متوفى ۷۶۱ق)، شرحى است بر کتاب خود ابن هشام، تحت عنوان «قطر الندى و بل الصدى» که اثرى در دستور زبان عربى (نحو) است. و بخشی از آن به مباحث صرفی چون مشتقات، وقف و همزۀ وصل اختصاص داده شده است.

قطر الندی و بل‌ الصدی کتابی است با حجم اندک که ابن هشام آن را برای مبتدیان تألیف کرده و اصول مهم نحو را در خود جای داده است. ابن هشام پس از نوشتن آن دریافت که اختصار و کوتاهی آن، یادگیری نحو را با دشواری مواجه کرده است؛ بنابراین براى تسهیل فهم متن و تکمیل مطالب، به شرح آن پرداخت و به شیوه استدلالى و با استشهاد به آیات قرآن، احادیث و اشعار عربى، موضوعات کتاب را بررسى کرد، و نام آن را شرح قطر الندی و بل‌ الصدی نهاد. او این شرح را همراه با متن قطر الندی در یک کتاب تدوین کرد و در مقابل متن اصلی کتاب حرف «ص»، و مقابل شرح آن حرف «ش» نگاشت تا شرح از متن کتاب قابل تمییز باشد.

شرح قطر الندی از منابع معتبر در موضوع خود بشمار مى‌رود و جزو متون آموزشى دانشگاه الازهر مصر است و در مدارس علوم دینی ایران نیز از اهمیت خاصی برخوردار می باشد.

نویسندۀ در سال ۷۰۸ هـ.ق در قاهره متولد شد و همان‌جا پرورش یافت. کنیۀ وی ابن هشام است. پرواضح است که ابن هشام برترین دانشمند نحوی زمان خود بوده است و نقش وی در تحول و تطور نحو و احیای آن انکارنشدنی است. با تأمل در آثار وی می‌توان به صدق این مدعا پی برد. همچنان‌که از آثار او پیداست وی هنگام بیان مسائل نحوی، ضمن بررسی آراء دیگر نحویان نظر آنها را تأیید و گاهی با ذکر دلایل متعدد، اسالیب نحوی آنان را با شیوه‌های مختلف مورد نقد قرار می‌دهد که این امر حاکی از کثرت اطلاع و تبحر فوق‌العادۀ او بر مسائل نحوی است.

ابن هشام در علم لغت و نحو سرآمد زمان خود بود و تألیفات بسیاری از خود بر جای گذاشته که نکات مهم و مباحث دقیق و استنباطات شگفت‌آور او حاکی از اطلاعات سرشار و توانایی فوق‌العادۀ او در این علم است. او در نحو پیرو مکتب بغداد است و نسبت به مکتب بصری و کوفی تعصب خاصی ندارد، بلکه گاهی نظر آنها را می‌پذیرد و گاهی نظر آنان را رد می‌کند. می‌توان گفت ابن هشام در اندیشه و تفکر عربی همیشه آزاد بود و خود را اسیر مکتب و روش خاصی نکرد؛ هرچند وی در بسیاری از آثار نحوی خود بیشتر آرای نحویان را برگزیده است؛ ولی باید اذعان داشت به اینکه انتخاب آرای نحویان بصره بر اساس شناخت کامل و صحیح و استنباط و تحلیل دقیق نظریات مطرح شده بود و از روی تعصب کورکورانه و عدم شناخت سبک آنها نبود.

از ابن هشام آثار ارزشمند زیادی بر جای مانده که همین آثار سبب شده نام او در صفحات کتب علمی و دینی و ادبی جهان اسلام با حروف برجسته و زیبا ثبت شود. کتاب شرح قطر الندی و بل‌ الصدی از مهم‌ترین آثار او به شمار می‌رود. این کتاب میان کتب صرفی و نحوی از ویژگی‌های منحصر به‌ فردی برخوردار است. با بررسی این کتاب می‌توان گفت ابن هشام بیشتر نقش معلم را داشته تا مؤلف؛ چون وی در ابتدا قاعده را ذکر می‌کند سپس آن را در قالب شاهدی از قرآن کریم، احادیث نبوی یا بیت شعری توضیح می‌دهد و شاید این امر یکی از دلایل متعددی باشد که این کتاب هنوز هم یکی از کتب مهم و شایع برای تدریس است.