شرح نهج البلاغه (ابن میثم بحرانی)

توضیحات

شرح نهج البلاغه ابن میثم بحرانی به طور کلى از دو بخش تشکیل شده است:

الف- مقدمه‌اى مفصل که از سه مبحث کلى تشکیل شده که در متن عربى از آن‌ها به قواعد ثلاث تعبیر شده است.

ب- متن که شرح کامل نهج‌البلاغه به صورت ترتیبى است.

مؤلف، بعد از اتمام مقدمه به ذکر نسب سید رضى پرداخته و توضیح مختصرى درباره وى، محل تولد، وفات و مدفنش به دست داده و در پى آن، مقدمه سید رضى بر نهج‌البلاغه را آورده و شرح کرده است. پس از این شرح تقریبا مفصل بر مقدمه سید رضى، شرح خطبه‌ها آغاز مى‌شود که به ترتیب آمده و شرح شده‌اند. مؤلف، پس از شرح آخرین خطبه در جلد چهارم، به شرح نامه‌ها، عهدنامه‌ها، و وصیت‌نامه‌ها، که بخش دوم نهج‌البلاغه را تشکیل مى‌دهند، پرداخته است و پس از شرح آخرین نامه در اواسط جلد پنجم، شرح همه کلمات قصار را در نیمه دوم این جلد جاى داده و شرح خود را به پایان رسانده است.

شرح نهج‌البلاغه ابن میثم بحرانى آکنده از معانى رفیع عرفانى است.

مقدمه ابن میثم بحرانى در کتاب شرح نهج‌البلاغه با این که از کثرت تفریع برخوردار است؛ ولى در کل به تشریح سه محور مباحث الفاظ، موضوع خطابه و این حقیقت که حضرت على علیه‌السلام جامع تمام صفات انسانى و خورشید والاى تمامى ارزش‌هاى انسانى بوده، پرداخته است. این قواعد دلالت بر وسعت و گستره دانش شیخ میثم بحرانى دارد.

بسیارى از پژوهشگران معتقدند، شرح نهج‌البلاغه ابن میثم دربردارنده بسیارى از علوم و معارف اسلامى است و این نشان‌دهنده تسلط شگرف این شارح بر علوم گوناگون است.

احمد دخیل با اشاره به استفاده علامه بحرانى از روش تفسیر موضوعى در شرح نهج‌البلاغه، گفته است: این تفسیر تنها یک ترجمان حماسى و یا خطابى نیست، بلکه این شارح با دقت نظر بر روى کل کلمات دست به ترجمه نهج‌البلاغه زده است و به همین دلیل است که جان و اصالت عقلى و اندیشه کلام امیرالمؤمنین علیه‌السلام با مطالعه این شرح به خواننده ارایه مى‌شود. این تفسیر از منظر یک شیعه متعصب وارد کار نشده، بلکه ابن میثم بحرانى عنصر عقل و اندیشه را در کنار اعتقاد قرار داده و در نهایت یک تفسیر جاودانه خلق کرده است.

شیوه ابن میثم عرفانى و فلسفى بوده و تلاش مى‌کند تا برخلاف شروح دیگر از دیدگاه عمومى‌تر در جهان اسلام پیروى نماید؛ این موضوع حیطه گسترده‌اى را به نوع مباحث مطرح شده، توسط وى بخشیده است. شیخ تأکید دارد که چون این کتاب به على علیه‌السلام ارتباط دارد، وى خود را ملزم مى‌داند که در شرح آن از شیوه علمى تحقیق و تتبع دست برندارد.

وى مى‌گوید: من با خداى خود عهد بستم که طریق غیر از حق نپویم و براى مراعات حال کسى از بندگان خدا مرتکب لغزش نشوم. بنابراین، اگر نظراتم با مراد عالى (مولا) موافق درآمد که مقصد نهایى همین است و اگر چنین نشد، عذر مى‌خواهم و طلب بخشایش مى‌کنم.

ابن میثم در شرح خود سه مقدمه را تحت عنوان سه قاعده بیان مى‌کند:

قاعده اول، در مباحث الفاظ. در این مبحث وى از تساوى لفظ و معنى، آرایه‌هاى سخن، حقیقت و مجاز، اقسام تشبیه و انواع نظم، سخن مى‌گوید.

قاعده دوم، در سخن‌ورى. در این مبحث وى خطابه منطقى ارسطو را بررسى مى‌کند و ارکان سخن‌ورى و فواید آن، اصول و اساس آن، انواع آن و نهایتا آرایه‌هاى آن را بیان مى‌کند.

قاعده سوم، در فضایل على علیه‌السلام. شیخ در این مبحث به فضیلت‌هاى على علیه‌السلام پرداخته و کرامات وى را بیان مى‌کند و از لحاظ ادبى نیز وى را پیشواى سخن‌وران و متکلمان برمى‌شمارد.