عصره المنجود فی علم الکلام

توضیحات

عصره المنجود فی علم الکلام تألیف عالم و متکلم شیعی علی بن محمد بن یونس عاملی بیاضی (متوفی ۸۷۷ق)، مشهور به «بیاضی»، مکمل اثر مشهور دیگرش «الصراط المستقیم» در علم کلام است. این اثر با مقدمه آیت‌الله سبحانی و با تحقیق حسین تنکابنی منتشر شده است.

کتاب، مشتمل بر مقدمه تحقیقی آیت‌الله جعفر سبحانی، ۲۱ باب و یک خاتمه است. برخی ابواب خود مشتمل بر مباحث و اطرافی است. در مقدمه آیت‌الله جعفر سبحانی، شرح حال بیاضی، جایگاه و مکانت علمی، اساتید و شاگردان و آثار بیاضی مطرح شده است.

عصره المنجود که بـعد‎ از‎ صراط‎ مستقیم به نگارش درآمـده اسـت، بـا توجه به مباحث مطرح‎ شده در آن مى‎توان آن‎ را‎ مکمل‎ الصراط المستقیم دانست و باید پس از آن تألیف شده باشد؛ زیرا بارها در آن به این کتاب ارجاع داده است‎.

بیاضی به‎ عنوان متکلمی امامی در مکتب جبل‎عامل، از مشایخ آن بوم، به‎ویژه شهید اول متأثر بوده و با عنوان «علامه زمان» از او یاد کرده و به شرح برخی از آثارش پرداخته است. او در آثار کلامی خویش، برخلاف نصیرالدین طوسی از صبغه فلسفی دادن به مسائل کلامی خودداری کرده و از متکلمان شیعی پیش از وی پیروی نموده است. بیاضی گرایشی به اندیشه‎های فلسفی نداشته و نمونه‎هایی چون رد استدالال فلسفی بر ضرورت بعثت انبیا و رد قاعده «الواحد» نشان‎دهنده بی‎توجهی او به فلسفه است. بی‌اعتنایی او به شیوه نصیرالدین طوسی نیز شاید به همین سبب بوده است.

اثر مهم وی عصره المنجود دربردارنده موضوعات و باب‎های مختلف علم کلام است. بیاضی در این کتاب، کلام خود را با سخن از ضرورت بحث عقلی آغاز می‌کند و «مباحث وجود و احکام آن» در کتاب‎های نصیرالدین طوسی و پیروان او، جای خود را در این کتاب به «وجوب معرفت و طرق آن» داده است. دیگر آنکه برخلاف این آثار که به علت فلسفی شدن نظم مباحث، از موضوعاتی همچون «ضرورت شکر»، «معرفت حدوث اجسام»، «خَلق اعمال»، «استطاعت»، «خلق قرآن» و «مؤمن فاسق» در آنها سخنی نرفته است، بیاضی در کتاب خود به شیوه قدما به‎تفصیل به این مباحث پرداخته است. پیداست که این اختلاف روش، تنها در نگرش کلامی وی بوده و در مسائلی چون «فلک» که صبغه فلسفی بحث بیشتر است، به آثار نصیرالدین طوسی استناد می‎جوید.

ویژگی‎های کتاب

1. علامه بیاضی در این کتاب، به‎ویژه در باب امامت، در ورای قواعد عقلی، ‎از کتاب و سنت طرح بحث کرده و دلیل آورده است.
2. نویسنده تنها به بیان مذهب و اعتقادات خود در همه ابواب کتاب بسنده نکرده، بلکه به آراء و نظرات دیگران نیز با نقد و تحلیل اشاره کرده است؛ لذا این کتاب همانند موسوعه کاملی در علم کلام است.
3. نویسنده گاهی به فرقه‎های کلامی که اثری از آنها در این عصر نمانده، مانند فرقه مقاربه اشاره کرده است و این از اطلاعات وسیع او در موضوع ملل و نحلل حکایت می‌کند.
4. در این کتاب از برخی مصادری که اثری از آنها نمانده، مانند الدر االنضید ابن بابویه (شیخ صدوق) نقل شده است.
5. نویسنده از مکتب سید مرتضی و شاگردش محقق طوسی تأثیر پذیرفته و به همین ‎خاطر به هنگام بحث از معجزات، مسئله صرفه را ذکر کرده که از آراء سید مرتضی در مبحث اعجاز قرآن کریم است. منبع