فقه الرضا المنسوب الی الامام الثامن علی بن موسی الرضا (ع)

توضیحات

فقه الرضا کتابی به زبان عربی منسوب به امام رضا(ع).

درباره صحت این انتساب نظرات مختلفی وجود دارد. بسیاری از فقیهان به دلیل عدم اشاره فقهای اولیه به آن به‌ویژه شیخ صدوق که همه آثار مربوط به امام رضا(ع) را در کتاب عیون اخبار الرضا جمع‌آوری کرده و همچنین به سبب وجود عبارات متعارض و وجود مباحثی مخالف مذهب شیعه، این انتساب را صحیح ندانسته‌اند. محمدتقی مجلسی اولین بار در تاریخ شیعه، نامی از این کتاب برده است. به دلیل ذکرنشدن سلسله سند روایات، بسیاری از فقها به روایات آن توجه نکرده‌اند.

فقه الرضا کتابی منتسب به امام رضا(ع) است که در میان علمای قرن‌های اولیه، معروف نبوده و تا زمان مجلسی اول در قرن یازدهم، هیچ نشانی از این کتاب در تاریخ فقه شیعه وجود ندارد و هیچ یک از فقهای اولیه در کتاب‌های خود به آن اشاره نکرده‌اند. روایات این کتاب به صورت مرسل نقل شده، یعنی سلسله سند آن تا امام کامل نیست و به همین دلیل بسیاری از فقها در استنباط احکام شرعی به آن استناد نکرده‌اند. این کتاب در ۱۱۹ باب تنظیم شده است و از باب «مواقیت الصلاه» آغاز و به باب « القضاء و المشیه و الإراده» ختم شده‌ است. در این کتاب مجموعه روایاتی در قالب فتاوا جمع‌آوری شده است. این کتاب از جمله کتاب‌هایی بوده که به دلیل این انتساب، در مراجع و مصادر مختلفی از آن بحث شده و نظرات مختلفی درباره آن ارائه شده است. برخی معتقدند که این کتاب یک اثر حدیثی است و برخی دیگر این کتاب را به عنوان یک کتاب فقهی-فتوایی معرفی‌کرده‌اند.

دربارهٔ مؤلف این کتاب آراء و دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد:

1. مؤلف آن امام رضا(ع) است.
2. یکی از فرزندان ائمه به دستور امام آن را نوشته است.
3. یکی از اصحاب امام رضا(ع) روایات را از آن حضرت، روایت نموده است.
4. تألیف یکی از اصحاب امام رضا(ع) است.
5. ابن شهر آشوب و علی بن محمد بیاضی معتقدند که این کتاب همان کتاب المقنعه منسوب به امام حسن عسکری(ع) است.
6. سید حسین قزوینی و میرزا عبدالله افندی معتقدند که این کتاب همان کتاب الشرایع نوشته علی بن بابویه قمی است.
7. سید حسن صدر معتقد است که این کتاب همان کتاب التکلیف شَلْمَغانی است. شبیری زنجانی رجال‌شناس و مرجع تقلید نیز همین نظریه را قبول کرده است.
8. مؤلف این کتاب مجهول است. شیخ حر عاملی معروف به صاحب وسائل، محمدحسین حائری اصفهانی و سید محمدباقر خوانساری قائل به این قول هستند.

محمدتقی مجلسی و پسرش، محمود فاضل کاشانی، سید علی طباطبایی معروف به صاحب ریاض، سید محمد طباطبایی مجاهد صاحب مفاتیح الاصول، محدث بحرانی، ملا احمد نراقی و وحید بهبهانی از جمله علما و فقهایی هستند که بر این کتاب اعتماد کردند و از روایات آن با وجود اینکه برخی از سلسله سندهای آنها حذف شده و به عبارتی مرسل هستند، در استنباط احکام شرعی استفاده کرده‌اند. اما بسیاری از فقها مخصوصا متأخرین به دلیل مرسل‌بودن روایت‌های این کتاب به آن توجه ننموده و در استنباط احکام شرعی از آن استفاده نکرده‌اند.