مجموعه رسائل العلامه الطباطبایی

توضیحات

مجموعه رسائل العلامه الطباطبایی اثرى است مشتمل بر چندین رساله به زبان عربى از علامه سید محمدحسین طباطبائى در موضوعات مختلف همچون توحید، افعال خدا، اسماء خدا، واسطه‌هاى موجود بین خدا و جهان، برهان، مغالطه، ترکیب، تحلیل و…

در مقدمه محقق، نخست گزارشى اجمالى از محتواى رساله‌هاى این مجموعه صورت گرفته، سپس از کارهایى که محقق درباره رساله‌هاى مزبور انجام داده، سخن به میان آمده است.

این مجموعه مشتمل بر یازده رساله به شرح زیر است:

1. رساله توحید: این رساله، درباره وحدت حقّه وجود و توحید اطلاقى ذات اقدس اله سخن مى‌گوید و به اثبات مى‌رساند که آن ذات پاک از هرگونه تعیّن اسمى و وصفى و تقیّد مفهومى، منزّه و مبرّا بوده، مقیّد به هیچ قیدى نیست، حتى اطلاق و آن‌گاه با استشهاد به آیات و روایات متعددى به تأیید این سخن مى‌پردازد. مؤلف گران‌قدر در مقاله‌اى که به این رساله، ملحق نموده، ثابت کرده است که اسلام در امر توحید، پیشتاز بوده و گوى سبقت را از همگان ربوده است، چراکه توحید اسلام که همان توحید اطلاقى است، آخرین درجه توحید و اوج آن مى‌باشد. وى از مراتب توحید ذاتى و صفاتى و افعالى سخن گفته است.
2. رساله اسماء: در این رساله، از اسماء و صفات خدا با تقسیمات معروف آن از قبیل صفات ذات و صفات فعل و همچنین صفات ثبوتیه و صفات سلبیه، میزان در تفسیر اسماء خدا، نسبت بین صفات خالق و صفات مخلوق، متفرع بودن برخى از اسماء الهى بر برخى دیگر، تحقیق در مسئله توقیفى بودن اسماء الهى و معناى اسم اعظم سخن رفته است.
3. رساله افعال: در این رساله از افعال الهى و متفرعات آن، مانند مسئله قضاء و قدر، بداء، سعادت و شقاوت، جبر و تفویض، هدایت و ضلالت، مشیت و اراده، تمحیص واستدراج و امورى دیگر از این قبیل بحث مى‌شود.
4. رساله وسائط: در این رساله سخن درباره موجوداتى است که واسطه فیض هستند میان حق تعالى و عالم ماده. این رساله با اثبات عوالم چهارگانه هستى (عالم لاهوت، عالم جبروت، عالم ملکوت و عالم ناسوت)، آغاز مى‌گردد و با بحث پیرامون حجاب‌ها، قلم، لوح، عرش، کرسى، آسمان‌ها و زمین، فرشتگان و شیاطین ادامه مى‌یابد.
5. رساله برهان: در این رساله امور مربوط به فن برهان (یکى از صناعات پنج‌گانه‌اى که در علم منطق از آن یاد مى‌شود)، همچون تعریف برهان، اقسام برهان، معناى حد، مناسبت حد و برهان، چگونگى اکتساب حد با برهان، چگونگى حصول علم و یقین و تولد آن بررسى شده است.
6. رساله مغالطه: در این رساله از قیاس صحیح و غیر صحیح سخن به میان مى‌آید و موارد خطا، منشأ غلط در حکم، رابطه بین حق و باطل، کیفیت غلط، اسباب و اقسام غلط و… روشن مى‌شود.
7. رساله ترکیب: در این رساله از ثبوت و اقسام آن (حقیقى و اعتبارى)، منشأ و معناى اعتبار و پاره‌اى از احکام و لوازم آن، حد و رسم نداشتن امر اعتبارى، ضابطه کلى حق بودن یا اعتبارى بودن یک قضیه، علم به کنه اشیاء، ترکیب قول شارح (معرف) و… بحث شده است.
8. رساله تحلیل: در این رساله از تحلیل که عبارت است از جداسازى اجزاى معرف و حجت، فرق بین تحلیل و ترکیب، قواعد کلى‌اى که قانون تحلیل بر آن‌ها مبتنى است، منشأ غلطى که در قضیه واقع مى‌شود، تحلیل معرف و تحلیل حجت سخن گفته مى‌شود.
9. رساله اعتبارات: در این رساله مفصلا بحث مى‌شود که امور حقیقى چگونه امور اعتبارى را در پى مى‌آورند، همچنین امور حقیقى چگونه بر اعتباریات و آراء وهمى بار مى‌شوند و براى تبیین این دو مطلب، مباحث متنوعى همچون حقیقت اعتبار و جهت نیاز به آن، کیفیت پیدایش اعتبار و منشأ آن، اصول اعتباریاتى که به اجتماع بازمى‌گردد، لوازم اعتبارات و… امتیاز حیوان از سایر انواع با حرکت ارادى، اراده و اختیار، ارادى بودن هر فعلى که از انسان صادر مى‌شود و… مطرح مى‌شود.
10. رساله منامات و نبوات: در این رساله پاره‌اى از مباحث مربوط به امور عامه از قبیل خیر و شر، سعادت و شقاوت و پاره‌اى از مباحث مربوط به ملکات و افعال انسانى و شرح احوال مردمان و تقسیم آنان به اهل سعادت و اهل شقاوت و اهل عامه (توده‌اى از مردمان که در فهم و نظر ناتوانند)، همچنین مباحثى پیرامون رؤیا و ضابطه رؤیاى صادقه و… مطرح شده است.
11. رساله قوه و فعل: در این رساله پاره‌اى از مباحث، همچون انقسام وجود به مابالقوه و مابالفعل، انقسام آن به سیال و ثابت، حرکت و اقسام آن، کَوْن و فساد، معناى زمان و سرعت و بطء و… بررسى شده است.

مرحوم علامه در پایان هریک از رساله‌ها تاریخ اتمام آن را ذکر کرده است. وى با تبحر کامل در علوم عقلى و نقلى، مطالب مطروحه را ابتدا مستدلّ و مبرهن ساخته و سپس با آیات و روایات فراوانى به تأیید آنها پرداخته و بدین وسیله هماهنگى کاملى را میان عقل و وحى به نمایش درآورده است.