من لایحضره الفقیه ۴ جلدی

توضیحات

من لایحضره الفقیه اثر ابوجعفر محمد بن على بن حسین بن بابویه قمى، مشهور به «شیخ صدوق»، یکى از کتب اربعه روایى شیعه است. نویسنده در این کتاب، مجموعه روایات اهل‌بیت(ع)، درباره مسائل فقهى و احکام شرعى را که از دیدگاه خود، صحیح و معتبر مى‌دانسته، جمع‌آورى نموده است^.

نویسنده، کتاب را در چهار جلد تألیف نموده و محدث بحرانى احادیث آن را شماره کرده و مجموع آن‌ها را، ۵۹۶۳ حدیث دانسته است که از این تعداد، ۳۹۱۳ حدیث مسند و ۲۰۵۰ حدیث، مرسل مى‌باشد

نویسنده در تألیف این اثر، از کتاب‌هاى فراوان و باارزشى استفاده کرده است که برخى از آن‌ها، عبارتند از: کتاب «حریز پسر عبدالله سیستانى» (شاید مقصود «کتاب الصلاه حریز» است)؛ کتاب «على بن عبدالله حلبى» (از اصحاب امام صادق(ع) که کتاب او، مورد تحسین آن حضرت قرار گرفت)؛ کتاب‌هاى «على بن مهزیار اهوازى» (۳۲ کتاب)؛ کتاب‌هاى «حسین بن سعید اهوازى»؛ «نوادر» احمد بن محمد بن عیسى؛ «نوادر الحکمه» محمد بن یحیى اشعرى؛ «کتاب الرحمه» از سعد بن عبدالله؛ «جامع» محمد بن حسن بن الولید؛ «نوادر» محمد بن ابى‌عمیر؛ «محاسن» احمد بن ابى‌عبدالله برقى و «رساله» على بن بابویه

نویسنده در این کتاب، فقط نام راوى اولى که روایت را از معصوم(ع) روایت کرده، آورده و در آخر کتاب؛ یعنى در بخش «مشیخه»، سند خود را به آن راوى نقل مى‌کند تا روایات، از حالت ارسال خارج شده و اصطلاحا، مسند شوند و استفاده از آن، براى مراجعه‌کنندگان، آسان‌تر گردد این بخش، یکى از بخش‌هاى مهم کتاب است که بسیار مورد توجه علماى شیعه قرار گرفته و شرح‌هاى فراوانى نیز بر آن نگاشته‌اند که خود از منابع غنى و پربار علم رجال بشمار مى‌آید

در قرون اولیه اسلامى، فقهاى شیعه فقط به روایت و نقل سخنان ائمه(ع) اکتفا می‌کردند و به خود اجازه گفتن سخنى در برابر و یا در کنار سخنان معصوم(ع) نمى‌دادند؛ چراکه آنان را مرتبط با مرکز وحى و معدن حکمت مى‌دانستند. آنان حتى اگر مى‌خواستند کتابى غیر روایى به نگارش درآورند، سعى می‌کردند تا از الفاظ روایات استفاده کنند و سخنى غیر از سخن اهل‌بیت(ع)، ننویسند. شیخ صدوق، از آخرین علماى این دوره بشمار مى‌آید. در اثر ایشان، همه کتاب، روایت و یا گرفته‌شده از الفاظ روایات است، به‌حدى که برخى از علماى شیعه مى‌گویند: اگر درباره مسئله‌اى روایتى نیافتیم، به الفاظ شیخ صدوق نیز مى‌توانیم استناد کنیم؛ چراکه الفاظ ایشان، همه استفاده‌شده از الفاظ روایات است

بسیارى از علما احادیث موجود در این کتاب را از چند نظر بر احادیث مذکور در سه کتاب دیگر از کتاب‌هاى چهارگانه ترجیح داده‌اند؛ چه، آنان اعتقاد داشتند که شیخ صدوق، احادیث بسیارى را حفظ بوده و آنها را نیک ضبط کرده و در روایت تأمل روا داشته است و نیز کتاب خود را پس از کتاب «الکافی» تألیف نموده و صحت احادیثى را که در کتاب آورده، تضمین کرده است و نه‌تنها مانند دیگر مؤلفان، قصد گردآورى همه احادیث روایت‌شده را نداشته، بلکه به ثبت احادیثى پرداخته است که بدانها فتوا داده و بر صحت آنها حکم کرده است و با اعتقادى راسخ آنها را حجت میان خود و خدا مى‌دانسته است.

من لایحضره الفقیه به زبان عربى و در قرن چهارم هجرى نوشته شده و تصحیح آن، توسط على‌اکبر غفارى صورت گرفته است. منبع