نگرشی بر مقاله بسط و قبض تئوریک شریعت دکتر عبدالکریم سروش

توضیحات

نگرشی بر مقاله بسط و قبض تئوریک شریعت بخشى از جلد دوّم نور‌ ملکوت‌ قرآن است که به نقد و بررسى برخى انحرافات و کج‌فهمی‌ها از قرآن پرداخته؛ و از آنجائى که نحوه تفکّر صاحب مقاله بسط و قبض تئوریک شریعت، موجب إسقاط قرآن از حجیّت و تردید در ابدیّت ، و غیر قابل نسخ بودن آن است ، علاّمه طهرانی قدّس‌سرّه این مقاله را در ضمن ده اشکال با جهت‌گیرى قرآنى ، نقد و تحلیل نموده و سپس بصورت مستقلّ به دست طبع سپرده‌اند.

اشکالات ده‌گانه مؤلّف بشرح ذیل است:

• ۱ ـ الفاظ براى معانى عامّ و کلّى وضع شده‌اند؛ لذا فهم ظهورات قرآن و روایات متّکى به نتائج علوم تجربى نیست.
• ۲ ـ إلهیّات بر اساس برهان بنا شده و علوم تجربى بر اساس استقراء؛ بنابراین تغییرات در تجربیّات در إلهیّات تأثیر ندارد.
• ۳ ـ فرضیّه مقاله بسط و قبض ، در عمل قابلیّت اجرائى ندارد؛ لذا تخیّلى بیش نیست.
• ۴ ـ اشکالات صاحب مقاله بر وضعیّت تفکّر دینى ، برخاسته از تأثیرات مذهب تحریف شده مسیحیّت بر جوامع است.
• ۵ ـ صاحب مقاله براى اثبات فرضیه خود از برخى مطالب و شواهد صد در صد غلط استفاده نموده است .
• ۶ ـ اُفق علمى دین ، سیطره بر ملکوت دارد و اُفق علوم تجربى محصور در مادّه است؛ لذا تجربه نمى‌تواند مفسّر همه جانبه دین باشد.
• ۷ ـ ملاک درست و غلط در فهم ، برهانى بودن مطلب است لذا مطالب غیر برهانى ، توّهّمات است نه مرتبه‌ائى از فهم.
• ۸ ـ اتّکاء انسان به عقل است و عقل یقین خود را با احتمالات و شکها زائل نمى‌کند.
• ۹ ـ صحّت مقدّمات برهان بر اساس عقل مستقلّ از علوم‌حصولى است؛ لذا نسبى و متغیّر نیست.
• ۱۰ ـ فرضیّه‌ها و تئوریها تا برهانى نشوند ارزش معرفتى نداشته نتیجه فلسفى نمى‌دهند.

از آنجائى که صاحب مقاله در لابلاى مطالب خود صرفاً با سؤال و استفهام ، محکماتى از معارف دین را مورد تردید قرار داده است ، علاّمه مؤلّف قدّس‌سرّه در ضمن مباحث کتاب به تحکیم این معارف و إبطال تردیدهاى وارده در أحکام إلهى ، پرداخته‌اند. نمونه‌ائى از موارد فوق عبارتند از:

اثبات وجود فرشتگان ـ أصالت و صحّت فلسفه‌اسلام ـ پیشگامى اسلام در علوم‌تجربى ـ تعیین مطلوب واقعى در علم‌آموزى ـ صحّت و صدق مَجازات قرآن ـ اثبات وجود جنّ و شیطان ـ ارتباط علل مادّى با ملکوت ـ تشریح بحث فطرت و ملاکات فطرى ـ تلازم بین «هست» و «باید» ـ ابطال فرضیّه‌تکامل ـ حرمت قطعى زنا و لواط و شرابخوارى و ربا.

علاّمه مؤلّف قدّس‌سرّه در پایان کتاب ، سرّ تفکّر و عملکرد این قبیل افراد را تلاش براى وصول به فرهنگ و آرزوهای دلپسند خود دانسته و اساسى‌ترین ابزار آنان را تحریف و تغییر در مفاهیم ، بدون دست زدن به قالب ظاهرى ذکر مى‌نمایند.