پیشوای شهیدان

توضیحات

پیشوای شهیدان روایتی است داستان‌وار از زندگانی امام حسین (ع). زمینه‌های رویداد واقعه عاشورا با ریشه‌یابی ویژگی‌های اخلاقی و اجتماعی دنیای عرب و زمینه‌هایی که باعث شد تا در روز عاشورا جنگی با آن کیفیت درگیرد.

نویسنده در نخستین صفحات بخش نخست کتاب با عنوان «شهادت و جهاد» تاکید می‌کند که پیروز واقعه کربلا «حق» بوده است و برای بلند شدن آوازه حق، طبیعتا «قدرت» ابزار خوبی نیست. همانگونه که آیت‌الله صدر اشاره می‌کند بر مسند قدرت بودن حق، دست‌کم در دورانی که دنیای بشری از میزان رشد کافی برای مشارکت در حکومت حق برخوردار نیست، حق‌جویان و فرصت‌شناسان را در یک صف قرار می‌دهد و این از دید او آغاز زوال حق است جایی که «دین خدا، دین حکومتی می‌شد و تشریفات جای دین را می‌گرفت و برای هدف می‌شد، نه وسیله». به عقیده نویسنده دین تشریفاتی خطرهای زیادی هم دارد و حق جز به تشریفات شناخته نخواهد شد و لاجرم قدرت به دست مردم نادان می‌افتد و «وای به حال ملتی که قدرت ملی آن به دست مردم نادان بیفتد و لجارگان بر آن حکومت کنند».

از ویژگیهای کتاب پیشوای شهیدان در تصویرسازی خوب و با حوصله‌ای است که نویسنده از زمانه حسین (ع) داشته است. در جای جای کتاب درباره زمینه‌های فرهنگی، تاریخی و سیاسی دوران معاویه و یزید سخن گفته شده است. زمینه‌های قومی و قبیله‌ای در روابط میان اعراب، شیوه عملکرد دستگاه‌های تبلیغاتی بنی‌امیه در دوران امام تصویر شده است. توضیح داده شده است که «شهادت» به عنوان عنصر اصلی واقعه کربلا – از دیدگاه آیت‌الله صدر – چگونه همچون دانه‌ای در دل زمین زمانه امام کاشته شده بوده است و جز با خون‌هایی که در کربلا ریخته شد این دانه از دل زمانه بیرون نمی‌‌آمد.

نویسنده در بخش نخست روایت تا خاک‌سپاری شهیدان پیش می‌رود. صحنه‌های شهادت با قلم شیوا و توانای نویسنده به خوبی، با جزئیات و احساسات تصویر می‌شوند. نثر کتاب روایت‌گری تاریخی – حماسی از عاشوراست. تمام صحنه‌ها و روضه‌های عاشورا به خوبی تصویر می‌شوند. لحظه شهادت یاران یک به یک تصویر می‌شود. وداع پایانی امام با اهل بیت، دیدار با امام بیمار در بستر و وداع با زینب (س). فلش‌فورواردی هم به مجلس یزید زده می‌شود، آنگاه که سر امام در مجلس یزید برده می‌شود و زید بن اَرقَم فریاد می‌آورد: «آهای مردم عرب، از امروز همگی برده شدید‍! پسر فاطمه را کشتید و پسر مرجانه را فرمان‌فرما کردید‍! تا نیکان شما را بکشد و گنه‌کاران شما را استخدام کند. بدبخت مردمی که، خواری را ذلت را برای خویش پسندیدند.

بخش دوم درباره اسارت اهل بیت امام حسین (ع) است. آیت‌الله صدر بخش اول را با این جمله پایان برده است: «حسین، آموزگار کتاب شهادت بود و زینب آموزگار کتاب اسارت، و بشر باید هر دو را بخواند و بداند». فصل دوم به صورت کامل به جهاد «سوختن و ساختنِ» زینب می‌پردازد.

نویسنده در این فصل اسارت را به عنوان مکمل شهادت و عنصر مؤثر دیگر در حادثه کربلا معرفی می‌کند. می‌گوید که زینب (س) نه تنها داغ شهادت را دید، از سوی دیگرش طعم اسارت را نیز چشید و جهاد کامل بود. به همین دلیل روایت نویسنده از رویاروی زینب (س) با یزید روایتی حماسی است.

روایت خطبه حضرت در شام و در برابر یزید نمونه‌ای از همین باور مهم است. در ادامه نقل خطبه طولانی حضرت نزد یزید، آیت‌الله رضا صدر به این نکته مهم اشاره می‌کند که جشن پیروزی دربار شام به دادگاه محاکمه یزید تبدیل می‌شود، همین مسئله نیز از نظر او اهمیت اسارتِ پس از شهادت را برجسته می‌کند: «اگر زینب جامه رزم بر تن می‌کرد و شهادت می‌یافت، سفر اسارتی نبود، دادگاه محاکمه یزید تشکیل نمی‌شد و خطر اختفا، شهادت حسین را تهدید می‌کرد». این فصل با نقل‌های دیگر و با آزادی اسیران پایان می‌یابد. جایی که به قول نویسنده فشار افکار عمومی سبب می‌شود یزید تصمیم به آزادی اسرا بگیرد و اجازه دهد برای نخستین بار عزای شهادت امام حسین (ع) به جای آورده شود.

فصل سوم، با شرح شهادت برخی یاران امام حسین (ع) آغاز می‌شود. ابتدا شهدای پیشگام مسلم، ابن یقطِر، قیس بن مُسَهَر و میثم ایرانی که از یاران امیرالمؤمنین و هم‌بند مختار بود. پس از آن نویسنده به زیبایی از دو راهی‌ها می‌گوید. از انتخاب‌هایی که سرنوشت افراد را تغییر داد. ابتدا از عباس (س) و عمر سعد که دو راه متفاوت را برگزیدند. سپس از زُهیر و عُبید که اولی شهادت و دومی شقاوت را برگزید. سپس حُر ریاحی و ضحاک را مقایسه می‌کند. یکی از یزید برید و به دامان حسین (ع) آمد و دیگری هنگامی که دید راهی برای پیروزی نیست از خدمت امام مرخص شد.

این‌ها مقدمه‌ای می‌شود برای اینکه نویسنده در ادامه فصل از آداب شهادت بگوید. از انتخاب‌هایی که زمینه‌ساز شهادت می‌شوند و شاید از این‌ها مهم‌تر از نسبت میان زن و شهادت. آیت‌الله صدر در این باره می‌نویسد: «زن را در اسلام وظایفی است که در خور است، جهاد سرخ از زن خواسته نشده است. جهاد زن جهاد سپید است و زن بر آن تواناست… اگر زینب در جنگ شرکت می‌کرد، بی‌گمان، شهادت حسین را به تأخیر می‌انداخت و از یاران حضرتش به شمار می‌رفت، ولی در جنگ شرکت نکرد. چرا؟ چون در سلام، جهاد سرخ از زن خواسته نشده است.» کتاب پیشوای شهیدان با شرح همین شهادت‌نامه‌ها پایان می‌یابد. منبع