کتاب العین (۹ جلدی)
- تعداد مجلدات: 9
- زبان: عربی
- قطع: وزیری
- نوع جلد: سخت گالینگور
مولف: خلیل بن احمد فراهیدی
ناشر: دارالهجره
- ارسال توسط فروشگاه اینترنتی کتاب مشارقدر صورت ناموجود شدن در انبار، در اسرع وقت، تامین و ارسال خواهد شد.
توضیحات
العین اثر خلیل بن احمد فراهیدى، اولین کتابى است که در موضوع لغت به زبان عربى تألیف و در هشت جلد منتشر شده است. وى مدتى در بادیه اعراب به گردش پرداخته و شنیدههاى خود را در مجموعهاى تدوین نموده است. گرچه اساس کار وى با لغتنویسان امروزى فرق مىکند؛ ولى شاکلهى هر دو روش یکى است.
خلیل کتابش را با حرف عین آغاز کرده و به همزه ختم کرده است. به همین دلیل و بر مبناى یک سنت قدیمى عربى که بعضى کتب لغت را با نام اولین حرف آن نامگذارى میکردند، این کتاب «العین» نامیده شد.
کتاب با مقدمهاى از مؤلف آغاز شده است. واژههاى کتاب به ترتیب مخارج حروف مرتب و با حرف حلقى عین آغاز شده است. وى دلیل عدم شروع با همزه را بىثبات بودن همزه و قابل تبدیل بودنش مىداند و همزه را در خیلى موارد که در ابتداى کلمات آمده، زائده یا مبدله مىداند. دیگر حروف عله را هم بدین خاطر در آخر قرار داده است.
وى لغات عرب را به حلقیه، لهویان، شجریه، أشلیه، نطعیه، لثویه، زلفیه، شفویه و هوائیه، تقسیم کرد و بیستونه حرف لغت عرب را در این نه قالب ریخت و کتاب العین را تألیف نمود.
در «العین» کلمات بر اساس ترتیبى که گفتیم، چیده شدهاند؛ مبناى خلیل حروف اصلى کلمه است؛ ولى در این نوع چینش دو ویژگى دیگر نیز در کتاب مشاهده مىشود:
- ایشان در آغاز هر باب ابتداء کلماتى ثنائى را مىآورد؛ سپس کلمات ثلاثى و بعد از آن رباعى و آنگاه خماسى را ذکر مىکند.
- مثلاً در باب العین از «عق» شروع مىکند تا «عم»، آن گاه ثلاثىها را ذکر مىکند؛ مانند: عقر، عقم، سپس رباعىها را؛ مانند: عقرب و در پایان خماسىها را مىآورد؛ مانند: قرعبل.
- هر بابى را که آغاز مىکند تمام وجوه متصور از آن چند حرف را ذکر مىکند و اگر در لغت عرب استعمال مىشود معناى آن را مىگوید.
مثلاً ثنائىها دو وجه بیشتر ندارند مثل «دق» که وجه دیگر آن «قد» مىباشد؛ ولى ثلاثىها شش وجه دارند؛ مثلاً در ماده «ضرب»، رضب، ربض، ضبر، برض و بضر یافت مىشود و همین طور در رباعىها و خماسىها وجوه متصور بیشتر مىشود که در این میان معناى لغات مستعمل را ذکر مىکند و غیر آن را رها مىکند.
باید توجه داشت که در حرف دوم و سوم هم همین چینش الفبایى را رعایت کرده است.
حال با تفاصیل فوق براى کشف یک کلمه در کتاب «العین» باید موارد زیر را به ترتیب عمل نمود:
- ترتیب حروف بر اساس مخرج صوتى، بهگونهاى که قبلاً آورده شد، حفظ شود.
- حروف زاید کلمه حذف گردیده و حروف اصلى آن شناسایى شود، به عنوان مثال کلمه لمعان در باب ثلاثى با حروف اصلى (لم ع) قرار دارد و کلمه تعاطف در باب ثلاثى با حروف اصلى (ع ط ف) خواهد بود، چنان که کلمه قرعبلانه در باب خماسى با حروف اصلى (ق ر ع ب ل) قرار مىگیرد.
- اگر حرف علّه در بین کلمه مورد نظر وجود داشته باشد باید آن را به اصل خویش برگرداند؛ مثلاً کلمات عطیه در حروف اصلى (ع ط و) و میعاد در حروف اصلى (و ع د) قرار مىگیرند.
- بعد از شناسایى حروف اصلى، اگر حرف عین در بین حروف اصلى وجود دارد آن کلمه را باید در کتاب العین یا باب العین جستجو نمود سپس با نظر به دو حرف دیگر، ضمن حفظ ترتیب تجویدى یاد شده، حرفى که بعد از حرف عین قرار گرفته، مورد توجه قرار مىگیرد. به عنوان مثال اگر حروف اصلى کلمهاى (س ل ع) باشد باید به باب العین مراجعه نمود و از آن جا که حرف سین در ترتیب بالا نسبت به حرف لام نزدیک تر به حرف عین است. باید سراغ «باب العین و السین و اللام معها» رفت و آن را پیدا نمود. اگر در بین حروف اصلى، حرف عین وجود نداشت، باید دید که آیا حرف بعد از عین در ترتیب یاد شده (که حرف حاء است) وجود دارد یا نه؟ اگر وجود داشت باید آن کلمه را در باب الحاء جست و اگر حرف حاء در حروف اصلى نبود، حرف هاء، که سومین حرف ترتیب یاد شده است مدّ نظر قرار مىگیرد و تا آخر همین طور ادامه مىیابد. مثلاً کلمه لهج را باید در باب (الهاء مع الجیم و اللام) جستجو نمود، چون حرف هاء در ترتیب ذکر شده جلوتر از حرف جیم و حرف جیم نیز جلوتر از حرف لام قرار دارد و نیز کلمه فرط را باید در باب ثلاثى صحیح از حرف طاء و نیز در باب (الطاء و الراء و الفاء معها) جستجو کرد؛ زیرا حرف طاء در ترتیب حروف جلوتر از راء و حرف راء نیز جلوتر از فاء است. همینطور کلمه میقات را که حروف اصلىاش (وق ت) است باید در باب ثلاثى معتل از حرف قاف و در باب (القاف و التاء و الواو معها) جستجو کرد.
در صورتى که کلمهاى کاملاً معتل باشد باید به آخرین باب کتاب مراجعه کنیم یعنى باب الاحرف العله.
جلد اول کتاب شامل دو بخش است: بخش اول مقدمهاى است در آواشناسى عربى. بىتردید این مقدمه به انشاى خود خلیل است در این مقدمه بر اساس شناخت صوتِ حروف، یک ترتیب کاملاً منطقى و جدید در کتابش جارى نماید و در شناخت کلمات عربى از کلمات عجمى و یا کلمات غیرفصیح را مىتوان مشاهده کرد. سپس متن کتاب که با ترجمه لغتى که عین الفعل آنها حرف عین مىباشد تا باب الثلاثى الصحیح من حرف العین را ذکر کرده است.
باقى حروف نیز به ترتیب در سایر مجلدات کتاب ذکر شده است.
مشخصات
تعداد مجلدات | 9 |
---|---|
زبان | عربی |
قطع | وزیری |
نوع جلد | سخت گالینگور |
نقد و بررسیها
هنوز بررسیای ثبت نشده است.