اعراب القرآن (نحاس)

توضیحات

اعراب القرآن اثر احمد بن محمد بن اسماعیل ابن نحاس(متوفاى ۳۳۸ق) به زبان عربى، اولین کتابى است که در زمینۀ نحو قرآن با این عمق و سطح علمى بدست ما رسیده است.

نویسنده در این کتاب و به مباحث اعراب کامل قرآن، قرائت‌هایى که نیاز به تبیین اعرابى دارد، اختلاف نحویین و معانى مختلف وجوه نحوى و شرح آنها، پرداخته است. به لغات و دیدگاه‌هاى مختلف آن نیز اشاراتى دارد. نویسنده اقوال بسیارى از علماى لغت را که از اساتید خود یا کتب آنها دیده بود، نقل مى‌نماید.

موقف و موضع ابن‌ نحاس موقف مکتب اهل بصره است. او در جاى جاى کتابش به رد آراى مکتب کوفه در اعراب قرآن پرداخته است. با این حال در پاره‌اى از موارد نیز آراء مکتب بصره را نپذیرفته است.

شواهد مؤلف در این کتاب ۱-اشعار موثق(۶۰۲ شاهد)، از شعراى عصر جاهلى، اسلامى و اموى؛ ۲-احادیث معتبر نبوى (۱۶۸ شاهد)؛ ۳-امثال و اقوال دیگر مى‌باشد.

ضوابطى نیز که در زمینۀ قراءات رعایت نموده، عبارتند از:۱) موافقت قاریان با علم عربى؛ ۲)آنچه مورد توافق جماعت و عامه است؛ ۳) موافقت قاریان با رسم الخط مصحف.

ابوجعفر در تألیف کتاب خود پیش از هر چیز از آثار سیبویه و کتاب العین (خلیل بن احمد)، مسائل الکبر (اخفش سعید بن سعده)، معانى القرآن (زجاج)، معانى القرآن، المصادر، المقصور و الممدود(فرّاء‌م ۲۰۷ ق)، کتاب القراآت(ابوعبیده قاسم بن سلام‌م ۲۲۴ ق)، الغریب المصنف(ابوعبید)، کتاب القراآت(ابن سعدان نحوى،‌م ۲۳۱ ق) بهره گرفته است.در کنار آن، از اساتید خود نیز نقل مى‌نماید مانند: بکر بن سهل دمیاطى، نسائى، طحاوى، ابوالحسن احمد بن سعید دمشقى، ابوالقاسم عبدالله بن محمد بغوى و تفسیر طبرى.

روش کلى وى به این شکل مى‌باشد که با عنوان «شرح اعراب سوره…» آغاز مى‌کند، سپس قطع یا آیۀ مورد نظر را به ترتیب مصحف آورده، کلمات و جمله‌ها را یکى پس از دیگرى از جهت اعراب بررسى مى‌نماید و وجوه گوناگون آن را بیان مى‌دارد، و در جاى خود به قرائت کلمه نیز مى‌پردازد.

ابن نحاس،«معانى القرآن» را پیش از «اعراب القرآن» نوشته است، بنابراین در موارد زیادى به آن احاله مى‌نماید.