القوانین المحکمه فی الاصول المتقنه (۳ جلدی)

توضیحات

القوانین المحکمه فی الاصول المتقنه مهمترین و مشهورترین تصنیف میرزاى قمى است که در سال ۱۲۰۵ هجرى قمرى تألیف آن به پایان یافته است.

این کتاب سالیان دراز همواره جزء برنامه درسى حوزه‌هاى علمیّه شیعه بوده است. مباحث عقلى این کتاب با ارزش بعد از تألیف فرائد الأصول شیخ اعظم انصارى از برنامه درسى حوزه علمیّه حذف شد، اما مباحث الفاظ آن همچنان مورد استفاده اهل فضل بوده که پس از نگارش هدایه المسترشدین تألیف شیخ محمد تقى اصفهانى (متوفاى ۱۲۴۸ هجرى قمرى) و کفایه الأصول آخوند خراسانى (متوفاى ۱۳۲۹ هجرى قمرى) به علت مفصل بودنش از برنامه درسى حوزه‌ها حذف گردید.

این کتاب در اصول فقه شیعه امامیه است و یکى از کتب مهم در این فن به حساب مى آید و حاوى مطالب علمى و مهمى است که مورد توجه بسیارى از محققان و صاحب نظران این علم بوده است. این کتاب مدت‌ها یکى از کتب درسى حوزه هاى علمیه شیعه بوده و شروح و حواشى و تعلیقه هاى زیادى بر آن نوشته شده است.

این کتاب یک مقدمه و چند باب و یک خاتمه دارد و مباحث آن از این قرار است: تعریف علم اصول فقه، حقیقت و مجاز، اطراد و عدم اطراد، اصاله الحقیقه و…، مشتق، اوامر، نواهى، منطوق و مفهوم، عموم و خصوص، اجماع، سنت، خبر واحد، جرح و تعدیل، فعل معلوم، تصرفات معصومان، تقریر معصوم.

در زمانى که صاحب قوانین براى زیارت عتبات عالیات مشرف شده بود، علماى نجف سید حسین بن ابى الحسن موسى حسینى عاملى (متوفاى ۱۲۳۰ هجرى قمرى) را که در زمان خود از مشهورترین علماى اصولى در عراق بود، انتخاب کردند تا با میرزاى قمى در مبحث حجیت ظن مطلق مناظره کند. نتیجه این مناظره به صورت سؤال و جواب «فإن قلت – قلت» در کتاب قوانین گرد آمد.

از نقاط مثبت کتاب تعرض مصنف به نظریات اهل تسنن به خصوص حنفیه و شافعیه در کنار نظریات علماى شیعه به خصوص در مبحث عموم و خصوص است که نشان از احاطه میرزاى قمى به نظریات علماى اهل تسنن و تنوع مباحث مطرح شده دارد. در کتاب قوانین از مباحث فلسفى مرسوم در کتب متأخرین کمتر استفاده شده و گاهى فقط به مباحث کلامى اشاعره و معتزله تعرض شده است.