امیر کبیر قهرمان مبارزه با استعمار

توضیحات

کتاب «امیرکبیر قهرمان مبارزه با استعمار» به قلم اکبر هاشمی رفسنجانی در دهه چهل شمسی و پس از آغاز نهضت امام خمینی نوشته شد و برای اولین بار در سال ۱۳۴۶ از سوی انتشارات امیرکبیر منتشر شد. در صفحه سه این کتاب چند جمله کوتاه از شخصیت ها درباره امیر کبیر آورده شده است. گرنت واتسن، منشی سفارت انگلیس در تهران بر این باور بود که:«امیرکبیر در ظرف چند سال کوتاه، کار چندین قرن را انجام داد و با نیروی نبوغ خود دوران تازه ای در تاریخ کشور پیش آورد.»

این کتاب ۴۷۲ صفحه ای بعد از «پیشگفتار» در هفت بخش تدوین شده و مسائل و حوادث و ویژگی ها و کارنامه امیرکبیر شهید را به هدف ترسیم چهره قهرمان مبارزه با استعمار، آورده است.

بخش اول: عوامل تربیت امیرکبیر؛ بخش دوم: پیش از امیر؛ بخش سوم: سیاست داخلی امیرکبیر؛ بخش چهارم: سیاست خارجی امیرکبیر؛ بخش پنجم: پایان کار؛ بخش ششم: قضاوتها؛ بخش هفتم: بعد از امیر.

قابلیت های شخص امیرکبیر و محیط تربیتی او، پایه بزرگی او بوده که به خصوص با مسافرتهای خارجی شکوفا شد و او را دولتمردی بلندنظر و جهان دیده، با تعهد به کشور و ملت خود ساخت و او در حالی که کشور از آثار شوم پیمان خفت بار با روس رنج می‌برد و نفوذ استعمار راه پیشرفت کشور را سد کرده بود، وقتی در کرسی صدارت قرار گرفت، پنجه در پنجه استعمار شد تا این شرّ را از کشور دور کند. او هم به فکر اصلاحات امور داخلی کشور و هدایت آن در مسیر پیشرفت بود و هم سیاست خارجی غیر وابسته و عزتمندانه را دنبال میکرد.

امیرکبیر هم با جلوگیری از ملوک الطوایفی و آشوبهای فرقه ای و سرکوب متمردان، دولت مرکزی را تقویت کرد تا تصمیماتش نافذ باشد؛ و هم قدم هایی برای صنعتی شدن ایران برداشت و درهمان حال به فکر تقویت نظامی کشور نیز بوده است.

هاشمی رفسنجانی عناوین اصلاحات داخلی امیرکبیر را چنین برشمرده است: «او تقریباً در جمیع شئون کشور که احتیاج به اصلاح و ترمیم  داشت، دست به اصلاح زد؛ منتهی بعضی را به انجام رسانید و بعضی دیگر را ناتمام گذاشت و رفت. اصلاحات اداری، تأسیس روزنامه وقایع اتفاقیه، تأسیس چاپخانه، تکمیل پستخانه، طبع و نشر کتب و رسالات مفید، تعمیم بهداشت، تلقیح[تزریق] اجباری سرم[واکسن] آبله، تهیه و نشر نقشه های کامل جغرافیای جهان و مخصوصاً نقشه ایران، مبارزه با فساد و رشوه خواری، اصلاح وضع قضاوت، حذف القاب و عناوین فراوان که بزرگان کشور همراه اسم خود یدک می کشیدند، و دهها اقدام اصلاحی دیگر، از افتخارات سه سال و اندی دوران زمامداری امیرکبیر بوده است.»

او می گوید امیرکبیر از ریا و تظاهر و به رخ ملت کشیدن خدمات دوری میکرد و اهل تبلیغات و سر و صدا نبود،«بلکه بیشتر به واقعیت و حقیقت کار می اندیشید، وقتی که میخواست کارهای انجام یافته را به اطلاع ملت برساند، به نام هیئت دولت و امنای دولت معرفی میکرد، نه به نام شخص خود… روزنامه وقایع اتفاقیه که خود امیر آن را تأسیس کرده بود، در تمام زمامداری امیر، فقط چهار مرتبه اسم او را نوشته است، آن هم در مواردی است که موضوع خبر، شخص امیر بود و ناچار بایستی اسم او نوشته شود.»

از جمله بخش های خواندنی این کتاب، بخش چهارم آن است که در حجم بیش از یکصد و پنجاه صفحه و تحت عنوان های متنوعی، مطالب مفید و عبرت آموزی مطرح شده است. در این بخش به «فتنه بابیه» و ریشه ها و ثمرات تلخ آن پرداخته شده و پرده از توطئه مشترک روس و انگلیس برداشته شده که امید است زنگ هشداری برای خوانندگان و آیندگان باشد.

هاشمی رفسنجانی بر اساس منابع دست اول به شخصیت مرموز و مجهول شیخ احمد احسایی و سیدکاظم رشتی اشاره کرده و به ولیده مرموزتر و رسواتر آن دو؛ یعنی بابیه پرداخته است. او نوشته:

«در اینکه ریشه بابیها و بهائیها روسی است یا انگلیسی، اختلافی بین مورخان به چشم می خورد… ولی با کمی دقت و توجه به مجموع نوشته و قرائن، به دست می آید که هر دو «شیطان» هر یک به نوعی، در تخم ریزی و انعقاد نطفه این مولود ناپاک! شرکت داشته اند… ازلی ها در حمایت انگلستان و بهائی ها در حمایت روس بودند.» او متذکر میشود که «برخلاف رویه معمول که انگلستان و روسیه، نقشه های یکدیگر را در ایران خنثی می‌کردند، در این یک پدیده همکاری داشتند.»

او سیاست قاطع و اصولی  امیرکبیر در برخورد قهرآمیز با بابیه را گزارش کرده و یادآور شده که:

«امیرکبیر، اقلیت های مذهبی یهود و نصرانیت و زرتشتی را به حال خود گذاشت، در مقابل فرقه «بابی» شدت عمل فوق العاده ای به خرج داد… فتوای قتل باب را از علما گرفت… و شورشهایی که در شهرهای مختلف کشور از طرف بابی ها بروز کرد، با نهایت جدیت و شدت عمل سرکوب نمود.»

از جمله بخشهای تلخ و تأسف بار این کتاب، قسمت مربوط به قتل و شهادت صدر اعظم نامی ایران امیر کبیر است؛ گزارش دسیسه ها و توطئه های دست های ناپاک و به کارگیری عوامل پست و پلید برای اجرای این قتل جنایت بار، بسیار تلخ و ناگوار است.

هاشمی رفسنجانی روایت می کند که وقتی جلادان فرمان قتل را به دست امیر میدهند، او در چند مرحله درخواست ها و پیشنهاداتی را مطرح میکند که هیچکدام پدیرفته نمی شود، حتی دیدار آخر با مادر و همسر و فرزندان، و حتی نوشتن وصیت نامه!

«از جا بلند شد و غسل کرد و آمد وسط گرم خانه نشست و بنا به نوشته اعلم الدوله ثقفی به حاجب الدوله گفت:

«همین قدر بدان که این پادشاه نادان مملکت ایران را از دست خواهد داد.» او می نویسد:«ممکن است در آن لحظات مرگبار، امیر کبیر به یاد مرگ فجیع مربی بزرگوار خود، قائم مقام آن نخست وزیر ارزنده و سرنوشت عبرت بار و اسفناک او افتاده و به خاطرش گذشته که رویه زشت و نفرت بار خاندان قاجار و اصولاً طبع هر حکومت استبدادی و دیکتاتوری که بر اساس خودخواهی و شخص پرستی استوار است، همین می‌باشد که خدمتگزاران لایق و ارجدار را به چنین سرنوشت اسفباری دچارکند.»