ایضاح المقاصد من حکمه عین القواعد او شرح حکمه العین

توضیحات

ایضاح المقاصد من حکمه عین القواعد، شرح‎ علامه‎ حلّى‎(متوفی ۷۲۶ق) بر «حکمه العین» نجم‌الدین على کاتبى قزوینى(۶۰۰-۶۷۵ق)، معروف به «کاتبى» و «دبیران»، از حکیمان و عالمان بزرگ قرن هفتم هجرى است.

بر کتاب حکمه العین شروح مختلفی نوشته شده و کاتبی قزوینی اولین کسى‎ که‎ بر کتاب حکمه العین شرح نوشته است. وى‎ شرح‎ خود‎ را «بحر الفوائد فی شرح عین القواعد» نام نهاده است. ناگفته نماند که حکمه العین -شامل طبیعیات و الهیات- یکى از دو بخش کتاب عین القواعد است. بخش دیگر‎ آن در‎ زمینه منطق موسوم به منطق العین مى‌باشد. البته بعدها به‌اشتباه بحر الفوائد را تنها‎ شرحى‎ بر قسمت منطق معرفى کرده‌اند.

علامه، حکمه العین را به همان سیاق و روش کشف المراد که‎ در‎ شرح تجرید الاعتقاد خواجه طوسى‎ نوشته‎، شرح کرده‎ است‎

شیوه‎ علامه در شرح تجرید بدین‎صورت است که سخن خواجه را با کلمه‎ «قال:…» ذکر کرده و سپس با آوردن کلمه «أقول:…» شرح خود‎ را‎ بر آن‎ سخن نگاشته است و در هر جا که لازم بوده، به تاریخچه موضوع موردبحث نیز اشاره کرده است‎. همین کار باعث شده که کشف المراد علاوه بر بیان مقصود تجرید‎، کلیات‎ مباحث‎ علم کلام را نیز دربرداشته باشد

شارح در مقدمه کتاب، اثرش را چنین معرفی می‌کند: «این کتاب ایضاح المقاصد فی شرح حکمه عین القواعد است که در آن مباحثی که شیخ معظم نجم‌الدین علی بن عمر کاتبی قزوینی به‌طور خلاصه گردآورده را شرح کرده‌ام». وی تبیین مسائل، توضیح وجوه دلایل، اشاره کوتاه به ایرادات و اشکالات وارد بر آن را فعالیت خود در این شرح دانسته است.

علامه در کتاب حاضر به وسعت اطلاع خویش در فلسفه می‌بالد، چنانکه در صفحه ۲۷۵ گوید: «و هکذا یجب أن یحقق» و به کتب عقلى خود و به کتب کلامى خود حوالت می‌دهد؛ و مکرر به استاد خویش؛ کاتبى مؤلف اصل حمله کرده است، چنانکه او را از اتباع فخر رازى که «لا یحققون شیئا» شمرده است.