بصائر الدرجات فی علوم آل محمد علیهم السلام (متن و ترجمه)

توضیحات

بصائر الدرجات فی علوم آل محمد، اثر محمد بن حسن صفار قمی (متوفی ۲۹۰ق) است که توسط علی‌رضا زکی‌زاده رنانی ترجمه، تصحیح، تحقیق و اعراب‌گذاری شده است.

این کتاب، از کتاب‌های معتبر و مورد اعتماد شیعه است و علمای بزرگی چون شیخ کلینی از آن روایت کرده و مجلسی در بحار الأنوار و حر عاملی در وسائل الشیعه، ضمن توثیق این کتاب، آن را در زمره مصادر و مدارک خود آورده‌اند. راوی بصائر ‌الدرجات، محمد بن یحیی العطار از محدثان و مشایخ امامیه در قم بوده است. این تنها کتاب صفار قمی است که از طریق محمد بن حسن بن ولید روایت شده است. بصائر ‌الدرجات مشتمل بر ده جزء و در مجموع دارای ۱۸۸۱ (در تحقیق زکی‌زاده بر کتاب بصائر ‌الدرجات، ۱۸۹۴) حدیث است.

روش تحقیق و تصحیح

آقای زکی‌زاده رنانی، در تصحیح این کتاب از شش نسخه خطی معتبر از کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی استفاده کرده است. آن شش نسخه به شرح ذیل می‌باشد:

1. نسخه خطی به شماره «۱۲۵۳» که به خط ابوالقاسم شریف حسینی در سال ۱۲۹۵ق و به همت محسن کوچه‌باغی بازبینی شده و توسط کتابخانه آیت‌الله مرعشی چاپ و منتشر شده است. این نسخه از کتاب به‌عنوان نسخه اصلی مورد استفاده مترجم قرار گرفته است.
2. نسخه خطی به شماره «۷۸۸۴» که کاتب آن مشخص نیست و وجود فهرست و تعلیقه‌های مناسب، خط نازیبای آن‌ را جبران نموده است. این نسخه با رمز «ظ» در پاورقی کتاب مشخص شده است.
3. نسخه خطی به شماره «۱۵۷۴» به خط علی بن محمد بن حسن بن ابو‌سعید طیب، قدیمی‌ترین نسخه (۵۹۱ق) مورد استفاده مترجم است که با رمز «ه» نام‌گذاری شده است.
4. نسخه خطی به شماره «۵۷۴۹» به خط ابن ضیاءالدین در سال ۱۰۸۰ق. این نسخه، دارای افتادگی روایی بسیاری است و این نقصان به‌وسیله تعلیقه‌های زیاد جبران شده است. این نسخه، دارای خط زیبا و در کتاب به رمز «ت» نام‌گذاری شده است.
5. نسخه خطی به شماره «۲۴۹» به خط محمدامین نجفی در سال ۱۲۷۲ق. این نسخه، دارای خط زیبا و فهرست است و با رمز «ن» نام‌گذاری شده است.
6. نسخه خطی به شماره «۱۰۰۹»، با خطی زیبا و افتادگی روایی بسیار. کاتب آن مشخص نیست و با رمز «م» نام‌گذاری شده است.

آقای زکی‌زاده با رجوع به شش نسخه فوق و نیز با مراجعه به روایات بصائر‌ الدرجات مندرج در کتاب بحار الأنوار علامه مجلسی، این کتاب را تصحیح نموده است. ایشان در مواردی که روایات بحار الأنوار را برای تصحیح کتابش مد نظر خود قرار داده، آن را با رمز «ب» مشخص نموده است.

ایشان از کتاب‌های معتبری چون کافی شیخ کلینی، کتب شیخ صدوق، اختصاص شیخ مفید، تفسیر عیاشی و… در تصحیح کتاب استفاده کرده و احادیث بصائر ‌الدرجات را با احادیث کتب مذکور مقابله و توضیحات آن را در پاورقی‌ها یادآوری نموده است.

ایشان در پاورقی‌ها، به اختلاف نسخ، توضیح و ترجمه لغات مشکل، ذکر آدرس آیات و روایات و شرح و بررسی برخی از روایات با استفاده از سخنان علامه مجلسی در بحار الأنوار پرداخته است.

آقای زکی‌زاده در ذیل هر روایت، آن را به‌ صورت فارسی روان ترجمه نموده است. ایشان الفاظی را که جزء متن روایت نیست و توضیح اضافی بشمار می‌رود، در پرانتز یا کروشه قرار داده است. منبع