تحریر القواعد المنطقیه فی شرح الرساله الشمسیه

تحریر القواعد المنطقیه فی شرح الرساله الشمسیه تألیف قطب‌الدین محمد بن محمد رازى (۷۶۶/۷۷۶ق)، از جمله شروح عربى کتاب الرساله الشمسیّه نجم‌الدین على کاتبى قزوینى (متوفى ۶۷۵ق) است. این کتاب به درخواست غیاث‌الدین محمد وزیر سلطان ابوسعید بهادرخان در سال ۷۲۸ق، نگارش شده است. در ذیل صفحات کتاب نیز حاشیه سید شریف جرجانى (متوفى ۸۱۶ق) ارائه شده است.

کتاب به شیوه «قال – أقول» نگارش شده؛ بدین ترتیب که نویسنده با لفظ «قال» بخشى از عبارت کاتبى را به‌طور کامل آورده و پس از آن با لفظ «أقول» به شرح و توضیح آن پرداخته است.

این کتاب، ثمره فعالیت علمى سه تن از معروف‌ترین حکما و علماى منطق بوده و لذا مورد توجه مدرسین و محققین این فن قرار گرفته است. این افراد عبارتند از:

1. ماتن: نجم‌الدین کاتبى قزوینى، معروف به دبیران؛
2. شارح: قطب‌الدین رازى، شاگرد کاتبى به یک واسطه؛
3. محشّى: سید شریف جرجانى، شاگرد شارح و مؤلف کتاب «صرف میر» و «الکبرى فی المنطق» است.

محقق در ابتداى کتاب، شرح حال، فعالیت‌های علمى و تألیفات هریک از این افراد را شرح داده و در آخر به معرفى رساله شمسیّه و حواشى و تعلیقات آن پرداخته است.

بنا بر گزارش حاجى خلیفه، میر سید شریف حاشیه بر تحریر القواعد المنطقیه را که به «حاشیه کوچک» معروف است، در سال ۷۵۳؛ یعنى ۶۳ سال پیش از فوتش به پایان رسانده که صحیح به نظر نمى‌رسد. جرجانى بیشتر بر مبحث «تصورات» که از مباحث فصل اول کتاب است، حاشیه زده و علاوه بر توضیح مطالب، بعضاً به تصحیح متن نیز پرداخته است. بر حاشیه میر سید شریف، حواشى بسیارى نوشته شده است. برخى از حاشیه‌نویسان این اثر عبارتند از: جلال‌الدین دوانى، عبدالعلى لکهنوى، عبدالحکیم سیالکوتى و عصام‌الدین اسفراینى.

فهرست مطالب و اعلام کتاب و منابع مقدمه محقق در پایان کتاب ذکر شده است. منبع