تمهید الاصول فی علم الکلام (شیخ طوسی)

توضیحات

تمهید الاصول فی علم الکلام، اثر ابوجعفر محمد بن حسن طوسى، شرح بخش نظرى رساله «جمل العلم و العمل»، تألیف سید مرتضى على بن حسین موسوى است که به زبان عربى و در قرن پنجم قمرى، نوشته شده است.

شیخ طوسى نام این کتاب را در فهرست کتب خویش، «شرح جمل العلم و العمل» ذکر کرده و در اول همین کتاب و در کتاب «الاقتصاد فی ما یجب على العباد» که گاهى به این کتاب ارجاع داده، به همین اسم آن را نام برده است. اما در پشت نسخه قدیمى این کتاب که به شماره ۵۴ مخطوطات در کتابخانه آستان قدس رضوى نگهدارى مى‌شود، نامش « تمهید الأصول » و یک جا، « تمهید فی الاصول » نوشته شده است و پاره‌اى از نویسندگان اخیر نیز به همین اسم آن را عنوان کرده‌اند و معلوم نیست از چه هنگامى این نام بر آن نهاده شده است

مؤلف تمهید الأصول برخلاف روش معمول عالمان معاصر و پیشین خود در نگارش شرح‌ها، متن جمل العلم و العمل را نقل نکرده، بلکه مطابق مطالب کتاب، به شرح و بسط موضوعات آن پرداخته است. شیخ طوسی در تمهیدالاصول، نظرات استاد خود را تقویت کرده است و حتی در جاهایی که با او موافق نبوده، به شیوه معمول شرح، بر درستی نظر علم الهدی استدلال آورده و اشکالات را پاسخ داده است.

در اثر حاضر، قسمت عمده‌اى از معارف دقیق و اصول کلى علمى و فلسفى گنجانده شده است و معتقدات شیعه با فرق دیگر مسلمانان و غیر مسلمانان مقایسه گردیده و آنچه بر مبناى اصول تشیع خالص درست به نظر آمده، با ذکر دلیل و سند محکم، به اثبات رسیده است و به اعتراضات مخالفین، پاسخ گفته شده است.

تمهیدالاصول چهار بخش دارد و هر بخش آن به فصل‌های مختلف تقسیم می‌شود. پس از بحث در چیستی فعلِ واجب و اینکه شناخت خدا نخستین واجب است، مباحث دیگر آمده است، از جمله حدوث اجسام و ویژگی‌های جسم، وجود خدا و صفات او، تکلیف، وعد و وعید، امر به معروف و نهی از منکر، نبوت و امامت.