خودشناسی برای خودسازی / به سوی خودسازی

توضیحات

خودشناسی بری خودسازی به همراه کتاب «به سوی خودسازی» از مجموعه مشکات که پیشتر توسط انتشارات مؤسسه در راه حق چاپ و منتشر شده بود؛ به همت انتشارات مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى(رحمه الله)، چاپ و منتشر شده است.

مولف در مقدمه کتاب فرموده اند:

موضوع بحث عبارت است از: «انسان از این نظر که موجودى است کمال‌پذیر»، و هدف و فایده آن عبارت است از: «شناختن کمال حقیقى و راه رسیدن به آن»، و اسلوب آن عبارت است از: «بررسى بینش هاى درونى خویش براى بازشناختن خواست ها و کشش هایى که در وجود ما براى کمال نهاده شده، و عواملى که ما را در راه رسیدن به آن کمک مى کند و بررسى شرایطى که مى توان از آنها براى این منظور بهره بردارى کرد». براى اثبات مطالب مى کوشیم به دریافت هاى وجدانى و براهین ساده عقلى اکتفا کنیم، و با استفاده از روشن ترین و قطعى ترین معلومات، به کشف مجهولات نایل آییم، و در موارد لزوم به دلیل هاى پیچیده عقلى و نقلى اشاره اى مى کنیم.

استاد پس از ذکر مقدمه و توضیح مفردات بحث، مراتب کمال و تقسیم آن به کمال حقیقى و نسبى را متذکر مى شوند. کمالى که براى موجود، کمال نهایى به شمار آید، «حقیقى»، و آن که آلت و وسیله اى براى رسیدن به کمال بالاترى باشد، کمال نسبى براى آن موجود خواهد بود. ایشان در ادامه، عوامل و شرایط سیر استکمالى به سوى کمال حقیقى را متذکر مى شوند. آن گاه به این نکته مى رسند که براى یافتن کمال، ابتدا مى باید آن را شناخت؛ اما این شناخت درباره کمال حقیقى انسان، با ابزار تجربه امکان پذیر نیست. سپس به مناسبت ذکر یکى از دلایل نارسایى ابزار تجربى در شناخت کمال حقیقى انسان، به این امر مى پردازند که آراى فلاسفه نیز درباره چیستى این کمال مختلف است؛ لیکن بررسى آراى آنان و بیان نقض و ابرام هایى که در این زمینه صورت داده اند با شیوه بحث این کتاب ـ که مبتنى است بر یافت هاى وجدانى و استدلال هاى ساده عقلانى ـ سازش ندارد. از این رو پایه بحث را بر جهت یابى امیال فطرى براى رسیدن به کمال حقیقى مى نهند، و با بررسى ادراک و مراتب آن، قدرت و مظاهر آن، عشق و پرستش و لذت و کمال، نتیجه مى گیرند لذت حقیقى در گرو رسیدن به کمال حقیقى است، که در آن مقام، بالاترین لذت از کامل ترین موجود به‌دست مى آید. این نقطه اوج امیال و غایت آمال است که در آن امیال فطرى انسان به طور کامل ارضا مى شوند و این در سایه ارتباط کامل و آگاهانه با مبدأ هستى امکان‌پذیر است. از این‌رو در بحثى دیگر، امکان عقلى این ارتباط آگاهانه کامل را با آفریدگار اثبات مى کنند.

آن گاه در نتیجه‌گیرى از بحث، کمال حقیقى انسان را قرب به خدا مى دانند و راه رسیدن به این کمال را با استفاده از بیانات دل نشین آیات و روایات، معرفى مى کنند. این راه منحصر در عبادت و بندگى خداوند است. از این رو، حقیقت عبادت و نقش علم را در تحصیل آن، و در نتیجه تکامل حقیقى انسان، و همچنین بحث از نقش اراده را ـ که در این جهت مکمل علم است و علم بدون آن کفایت نمى کند ـ گوش زد کرده، در این باره توضیحات کافى و نابى ارائه مى دهند.

سپس نتیجه نهایى بحث را بیان مى کنند و در خاتمه، راهکارهاى عملى براى رسیدن به کمال حقیقى را در قالب یک برنامه مطرح مى سازند. این برنامه از مواد مثبت و منفى ـ در جهت تقویت خواست کمال جویى و خداپرستى انسان ـ تشکیل یافته است. مهم ترین مواد مثبت این برنامه عبارت‌اند از: ۱٫ انجام به موقع عبادت، و بهویژه نمازهاى واجب، همراه با حضور قلب و اخلاص کامل؛ ۲٫ اختصاص مقدارى از وقت روزانه به امر تفکر در باب صفات و آیات الهى، و نیز تفکر درباره تشخیص راه صحیح، و طولانى بودن مسیر، و کم بودن فرصت و نیرو، و کثرت موانع، و بى ارزشى اهداف دنیوى و…؛ ۳٫ برنامه روزانه براى قرائت قرآن همراه با تأمل و نیز مطالعه دقیق روایات و مواعظ، کلمات حکمت آمیز، احکام فقهى و دستورات اخلاقى و… .

مهم ترین مواد منفى این برنامه عبارت‌اند از: ۱٫ پرهیز از زیاده روى در التذاذات مادى؛ ۲٫ کنترل قواى حسى و خیالى، به ویژه چشم و گوش؛ ۳٫ حفظ اندیشه از لغزشگاه هاى فکرى.