لمحات الاصول (تقریرات درس آیت الله بروجردی)

توضیحات

لمحات الاصول تقریرات درس آیت‌الله بروجردى است که توسط امام خمینى نگاشته شده است. با شروع تدریس مباحث الفاظ خارج اصول فقه توسط آیت‌الله بروجردى در سال ۱۳۶۴ق، حضرت امام تدریس خارج اصول عملیّه و ادلۀ اجتهادیه را آغاز کرده و در درس خارج آیت‌الله بروجردى نیز شرکت مى‌کرده‌اند. مولف داراى کتاب‌هاى اصولى دیگرى نظیر الرسائل، معارج الأصول، و أنوار الهدایه مى‌باشند که نظریات و افکار نو و ابتکارات ایشان در آنها مطرح شده است.

کتاب لمحات الأصول دورۀ کامل اصول فقه نیست؛ ولى شامل اکثر مباحث الفاظ و مباحث قطع و قسمتى از حجیت قطع مى‌باشد. این کتاب با نسخۀ خطى حضرت امام قدس‌سره مقابله و نسخه بردارى شده است.

تدریس مباحث الفاظ از سال ۱۳۶۴ق آغاز و در سال ۱۳۶۸ق پایان یافته است و در همان سال نیز تدریس مباحث عقلى آغاز شده است. بنابراین تألیف قسمت مباحث الفاظ در بین سال‌هاى ۱۳۶۴ تا ۱۳۶۸ بوده است.

در حاشیۀ صفحۀ ۲۴۸ کتاب، پس از اتمام بحث اجتماع امر و نهى آمده است که مرحوم امام در حاشیۀ نسخۀ خطى کتاب این طور نوشته است که پاکنویس قسمت اجتماع امر و نهى را در روز آخر ماه مبارک رمضان سال ۱۳۶۶ق به پایان رسانیدم.

کتاب لمحات الاصول شامل مقدمه و ۶ مقصد مى‌باشد که عبارتند از: اوامر، نواهى، مفاهیم، عام و خاص، مطلق و مقید، امارات معتبر شرعى و عقلى.

در مقدمۀ کتاب مباحث موضوع علم، تمایز علوم، موضوع علم اصول، و مبحث وضع نگاشته شده است. مباحث حقیقت و مجاز، صحیح و اعم، استعمال لفظ مشترک و مشتق که در سایر تقریرات درس آیت‌الله بروجردى وجود دارد، در این کتاب دیده نمى‌شود.

• مقصد اوّل (اوامر)؛ شامل ده مطلب است که عبارتند از: مادۀ امر، إجزاء، مقدمۀ واجب، تقسیمات واجب، مسألۀ ضد، امر آمر با علم به انتفاى شرط، واجب تخییرى، و واجب کفایى. در انتها نیز دو تنبیه ذکر شده که عبارتند از: مطلب نهم واجب مطلق و موقت، و مطلب دهم آیا امر و نهى به طبایع متعلق است یا افراد؟
• مقصد دوم (نواهى) شامل سه فصل است که عبارتند از: اختلاف امر و نهى، اجتماع امر و نهى، آیا نهى اقتضاء فساد دارد یا نه؟
• مقصد سوّم، (مفاهیم) شامل مفهوم شرط و سایر مفاهیم است.
• مقصد چهارم مباحث عام و خاص و مقصد پنجم مباحث مطلق و مقید را در بر دارد.
• مقصد ششم (امارات عقلى و شرعى)؛ شامل مباحث قطع و مختصرى نیز از مباحث ظن مى‌باشد.

ویژگى‌ها

• از مهمترین ویژگى‌هاى کتاب موجود این است که حضرت امام ره، در حالى که خود از مدرسین صاحب نظر و بلند مرتبۀ درس خارج اصول فقه بوده‌اند، نظریات و افکار آیت‌الله بروجردى را تقریر فرموده‌اند و بنابراین مطالب ارائه شده از دقت بسیار بالا و بیان متین و محکمى برخوردار است.
• متن کتاب صرفا افکار و نظریات آیت‌الله بروجردى قده است و افکار و نظریات جدید حضرت امام در حاشیۀ کتاب و با استفاده از معارج الأصول، أنوار الهدایه و تهذیب الأصول براى تکمیل مباحث مطرح شده است.
• از دیگر ویژگى‌هاى کتاب قرار دادن علائم مفید و عناوین مناسب و استخراج مصادر آیات قرآن کریم و احادیث شریف و نظریات علماى اهل تشیع و اهل تسنن در حد امکان مى‌باشد که به خواننده در استفادۀ بیشتر از کتاب کمک مى‌کند.
• از دیگر خصایص کتاب موجود پاورقى‌هاى دقیق و مفید آن مى‌باشد، گروهى از پاورقى‌ها آدرس مباحثى را که در آینده مطرح مى‌شود و یا قبلا گفته شده و با عبارت «قد عرفت» بیان شده است، به طور دقیق مشخص مى‌کند.
• از طرفى به دلیل این که بعضى از صفحات کتاب از بین رفته بوده است، از کتاب تعلیقات بر کفایۀ مرحوم امام و نهایه الأصول استفاده و مطالب آن کامل شده است.