مقاصد المسترشدین

توضیحات

کتاب مقاصد المسترشدین تألیف یکی از علمای گمنام شیعه، جناب سید مهدی بن محمد تقی طباطبایی (ره) می‌باشد.

از فحوای کتاب و علایق و سلایق فلسفی و عرفانی مؤلف محترم و همچنین از فارسی نویسی و ادبیات فارسی فاخری که در بخشهایی از کتاب به کار رفته، چنین برمی آید که ایشان یک عالم ایرانی و فارسی زبان بوده اند که به ظنّ غالب در تهران یا اصفهان یا سبزوار تحصیل کرده اند؛ چرا که در زمان حیات ایشان، مرکز علوم عقلی و عرفانی غالباً در این سه شهر بوده است.

طبق آنچه در پایان کتاب مرقوم شده، مقاصد المسترشدین در سال ۱۳۳۰ ه.ق. تألیف شده است.

مؤلّف دانشمند، براساس آموزه‌های قرآن، روایات، عرفان و حکمت، مسائل مهمی را پیرامون توحید، نبوت، ولایت، خلافت، سلوک الی الله و مراتب سیر مورد بحث و بررسی عالمانه قرار داده است.

مقاصد المسترشدین از جمله کتبی است که ردّ پای عمیق آموزه‌ها و سنّت‌های فلسفی و عرفانی مشّاء، اشراق، حکمت متعالیه و حکمت عملی در ‌آن به چشم می‌خورد، علاوه بر آن، این کتاب مبتنی بر آموزه‌های قرآنی و کلمات اهلبیت عصمت و طهارت (ع) می‌باشد.

چرا که به باور بزرگان اهل حکمت و عرفان، هیچ گاه «قرآن، عرفان و برهان» از یکدیگر جدایی ندارند. چنان که در حکمت صدرایی، ‌قرآن و کلمات اهلبیت (ع) بنیادی‌ترین و محوری‌ترین بخش اندیشه‌ها و نظرات این فیلسوف و عارف بزرگ را شکل می‌دهد.

مؤلّف گرانقدر مقاصد المسترشدین در این اثر نفیس، مکرّر از آثار حکیمان و عارفان بزرگ جهان اسلام همچون جناب فارابی، شیخ الرئیس ابن سینا، شیخ اشراق، ابن عربی، مولوی، خواجه نصیر، ملاصدرا، ملّا محسن فیض کاشانی و سرانجام مرحوم حاجی سبزواری رحمه الله علیهم اجمعین استفاده کرده است.

سبک تألیف کتاب، انتخاب مطالب دقیق و وزین و چینش و تبیین آنها از سوی مؤلف، نشانگر جامعیت و تسلط ایشان بر مبانی حکمت و عرفان و آشنایی عمیق با کلمات اهل بیت عصمت و طهارت (ع) می‌باشد.

کتاب حاضر شامل چهار بخش می‌باشد:

1. در بخش اول مباحث علم، حکمت و معرفت، و ارزش عالم، حکیم و عارف مورد بحث قرار گرفته است. در همین بخش، مؤلف به طریق اشراقیون شرط رسیدن به لُبّ حکمت و معرفت را پایبندی به شریعت، تصفیه باطن و تهذیب نفس از اخلاق و خیالات ذمیمه می‌داند.
2. بخش دوم این کتاب عمدتاً به مباحث الهیات بمعنی الأخص و توحید اختصاص یافته است. گرچه به اقتضای بحث و جهت تفهیم بعضی مطالب، پاره‌ای از مباحث الهیّات بمعنی الأعم نیز مورد توجّه قرار دارد، اما لُبّ بحث و نتیجه آن درباره اموری مثل وجود و بساطت و صرافت آن، مراتب وجود در قوس نزول، معیّت حق با موجودات، توحید تنزیهی و تشبیهی، مباحثی پیرامون تجرد نفس، اصالت و وحدت وجود، فنای موجودات در قوس صعود، ظاهر، ظهور و مظهر، توحید ذاتی، صفاتی، اسمائی و افعالی، تجدد امثالی، قیومیت و احاطه حق نسبت به عالم، حضرات خمس و … می‌باشد.
3. در بخش سوم، موضوعاتی پیرامون انسان و خلافت الهی مطرح شده است. به مناسبت مباحث مهم انسان شناسی عرفانی، انسان کامل و مظهریت اسماء الهی، نبوت، ولایت و خلافت، حقیقت محمدیه (ص) مطرح و مورد بررسی قرار گرفته است.
4. بخش چهارم اختصاص به سلوک عملی و سیر الی الله دارد. مؤلف در این بخش طریق معرفت خداوند سبحان، مراتب معرفت، توحید عملی و مراتب آن، سیر الی الله و مراتب و شرایط و لوازم آن را بنابر ترتیب کتاب اوصاف الاشراف از مرتبه ایمان تا نهایت حرکت و سلوک که فنای فی الله است بیان فرموده‌اند و در ادامه اعمالی که مقرب به سوی خداوند هستند و همچنین مطالبی پیرامون ذکر، خلوت، دعا و حقیقت و مراتب آن، اسم اعظم و … مطرح شده است.