ویژگیهای معلم خوب

توضیحات

ویژگیهای معلم خوب اثر آیت‌الله حسین مظاهرى، مشتمل بر بیان، توضیح و تشریح صفات و ویژگى‌هایى است که وجود آنها در یک معلم خوب و نمونه، لازم است. کتاب، به زبان فارسى و در سال ۱۳۷۰ش، تدوین شده است.

نویسنده در پى بیان و بررسى ویژگى‌هاى یک معلم خوب، در ابتدا مقام و منزلت وى را ستوده و ضمن اشاره به مؤلفه‌هایى که در خوب بودن یک معلم نقش دارند – از جمله: امانت‌دارى، رأفت و مهربانى، مراعات آداب و رسوم اجتماعى، نشاط و شادابى، سعه صدر و اخلاص – به بحث و بررسى مسئله شخصیت از دیدگاه اسلام و سایر مکاتب پرداخته و در ادامه، مباحثى همچون هدف از خلقت انسان، مراعات شخصیت دیگران، تخصص و تعهد و… را مطرح نموده است.

در مقدمه، به زحماتى که پیامبر(ص) در راه ابلاغ رسالت خویش متحمل گردیدند، اشاره شده است.

در درس اول، مقام و منزلت معلم بیان گردیده است. نویسنده در این فصل، به دنبال یافتن پاسخ این پرسش است که چه باید بکنیم تا معلم خوبى شویم؟ وى در پاسخ، به این نکته اشاره مى‌کند که براى تحقق این امر، باید شرایطى در انسان فراهم شود که شرط اول آن، این است که معلم، قدر خود را دانسته و منزلت خویش را بشناسد؛ یعنى مواظب باشد تا اولا، خود را ارزان نفروشد؛ ثانیا، احساس مسئولیت کند؛ چون قدر و منزلت، هرچه بالاتر باشد، مسئولیت سنگین‌تر است.

درس دوم، به بحث از والاترین عبادت، اختصاص یافته است. نویسنده، معتقد است در اسلام، خدمت به خلق خدا، برترین عبادات است و از آنجا که معلمى، خدمت به جامعه مى‌باشد، از ارزش فراوانى برخوردار بوده و روایات بسیارى از ائمه(ع) رسیده است که بر اساس آن‌ها، خدمت به جامعه، خصوصا خدمات معنوى، ارجمند تلقى شده‌اند.

در درس سوم، در پى پرداختن به اهمیت امر «امانت‌دارى»، به این نکته اشاره شده است که معلم، امانتى خطیر و پرارزش را در اختیار داشته و باید امانت‌دار باشد.

نویسنده در درس چهارم، «رأفت و مهربانى» را به‌عنوان سومین شرط یک معلم خوب معرفى کرده است. به اعتقاد وى، صفت مهربانى براى مسلمانان یک فضیلت است؛ چرا که خداوند در قرآن، در آیه ۲۹ سوره فتح، صفت مؤمن را همین ویژگى بیان نموده است.

معلم باید مراعات آداب و رسوم اجتماعى را بنماید؛ چرا که بسیارى از سعادت‌هاى اجتماعى، مرهون ادب و مراعات آداب و رسوم اجتماعى است و در زندگى، رمزى است براى توفیقات؛ زیرا یک معلم تا خود مؤدب نباشد، قادر نخواهد بود شاگردانى مؤدب تحویل جامعه بدهد؛ این نکته، مطلبى است که در درس پنجم، به‌صورت مفصل، به آن پرداخته شده است.

نویسنده، این نکته را قابل توجه مى‌داند که گاهى، حرکات و اعمال به‌ظاهر کوچک و معمولى، تأثیر و نقش بزرگى پیدا مى‌کنند که باید نسبت به آن‌ها، دقت نمود. به نظر وى، باید از لحاظ نحوه ادا نمودن کلمات و جملات، رعایت تلطف را نمود و معلم باید ضمن آنکه مطالب خوب و باارزش را مطرح مى‌نماید، نحوه بیان مطالب را به شیواترین و مناسب‌ترین روش‌ها، آراسته نماید

مطلبى که نویسنده در درس ششم به آن اشاره نموده است، نشاط و شادابى معلم است. در اسلام، بى‌نشاطى و کسل بودن، نکوهش شده است و ازاین‌رو معلمین در همه حال، خصوصا در زمان حضور در محیط تدریس، باید شاداب باشند، زیرا نشاط و سرزندگى، از عوامل مؤثر در موفقیت است و سعادت دنیا و آخرت را در پى دارد.

پنجمین شرط معلم خوب، «سعه صدر» مى‌باشد که در درس هفتم، توضیح داده شده است. به نظر نویسنده، سعه صدر و قدرت مقابله با مصائب، از لوازم اساسى توفیق بوده و معلمینى که از سعه صدر برخوردارند، توانایى شکوفا نمودن استعداد شاگردان خود را دارند.

اخلاص، شرط دیگرى است که نویسنده آن را براى معلم لازم دانسته و در درس هشتم، به توضیح آن پرداخته است. از دیدگاه وى، اخلاص آن است که کار براى خدا انجام شده و مدرسه، کلاس، گفتار و کردار معلم، همه، رنگ خدایى داشته باشد و در این حالت، کلاس چنین معلمى، علاوه بر اینکه مکتب و مسجد است، کارش بهترین کارها و افضل عبادات در اسلام است و اگر کار براى خدا نباشد، اگرچه براى فرهنگ یا مملکت مفید باشد، داراى آن ثواب عظیم نخواهد بود.

در درس نهم، شخصیت از دیدگاه اسلام مورد بررسى قرار گرفته است. به نظر نویسنده، مسئله شخصیت از نظر اسلام، مسئله بزرگى بوده و اسلام مدعى است که بسیارى از سعادت‌هاى فردى و اجتماعى انسان، مرهون شخصیت اوست.

در درس دهم، به شخصیت از دیدگاه سایر مکاتب نگریسته شده است. به عقیده نویسنده، با بررسى مکاتب رایج دنیا، شاهد بى‌ارزش شدن و بر زمین کوبیده شدن شخصیت والاى انسانى هستیم. به باور وى، عقایدى که از افرادى مانند مارکس یا فروید گسترش یافته است، انسانیت را از دیدگاهى صرفا مادى نگریسته و شخصیت او را از حیوانات هم پست‌تر معرفى کرده است.

در درس یازدهم، هدف از خلقت انسان بررسى شده است. به نظر نویسنده، طبق فرمایش قرآن شریف، هدف از خلقت عالم وجود، انسان است و هدف از خلقت انسان نیز به فرموده قرآن، خود خداوند تبارک و تعالى است.

در درس دوازدهم، مراعات شخصیت دیگران مورد سفارش قرار گرفته است. نویسنده، معتقد است که کوبیدن و از بین بردن شخصیت دیگران، از جمله بزرگ‌ترین گناهان محسوب شده و تهمت و بدگویى، موجب از بین رفتن شخصیت افراد مى‌شود.

در درس سیزدهم، این نکته مورد توجه قرار گرفته است که توقع بى‌جا، در همه حال، شخصیت انسان را لکه‌دار کرده و پیامبر(ص) همواره اصحاب خود را به‌گونه‌اى پرورش داده بودند که در زندگى آن‌ها، توقع بى‌جا دیده نمى‌شد.

در درس چهاردهم، از تخصص و تعهد سخن به میان آمده است. به نظر نویسنده، تخصص در کار، از ویژگى‌هایى است که معلمین در کسب موفقیت، به آن احتیاج دارند؛ زیرا اگر معلمى پس از دوره تحصیلى، شاگردانى پرورش‌نیافته را تحویل اجتماع نماید، خسارتى عظیم و ضربه‌اى سخت بر پیکر جامعه وارد ساخته است.

عناوین سایر دروس، عبارتند از: معلومات عمومى معلم؛ تقوا؛ چه چیز قادر به کنترل غرایز انسان است؟؛ وجدان اخلاقى؛ قانون؛ امر به معروف و نهى از منکر و ایمان.