کتاب الاخبار تالیف ابوالحسن علی بن محمد بن سلیمان نوفلی از اصحاب امام هادی (ع)

توضیحات

کتاب الاخبار روایات دینی و اخبار تاریخی ابوالحسن علی بن محمد بن سلیمان نوفلی (متوفی بعد از ۲۵۰ق) و مطالب مرتبط با کتاب او است که توسط رسول جعفریان، گردآوری شده است.

از اخباری که از نوفلی نقل شده و غالب آنها درباره طالبیان و عباسیان است، می‌توان حدس زد که کتاب الأخبار نوفلی، کتابی شبیه الموفقیات زبیر بن بکار بوده و نظم تاریخی‌ مرتبی‌ نداشته است. این سبک نگارش در قرن سوم معمول بود و آثاری چون الاغانی و یا تاریخ الطبری، و مجموعه‌های بزرگ بعدی، غالباً بر اساس این‌ نوع‌ منابع که تکیه خاصی روی‌ اخبار‌ سیاسی و ادبی داشتند تألیف شده است. نوفلی دراین‌باره، کتاب دیگری هم داشته است، تاکنون خبری نداریم. درعین‌حال، نباید دامنه‌ تأثیرگذاری نوفلی را به‌ کتاب الأخبار او محدود کرد

ساختار

کتاب با مقدمه کوتاهی از جعفریان آغاز و مطالب، دربردارنده روایات نوفلی، در منابع مختلف حدیثی است که به ترتیب تاریخی توسط گردآورنده، تنظیم شده است.

در مقدمه که در سال ۱۳۸۷ش نوشته شده، به اهمیت و ضرورت تدوین اثر حاضر، اشاره گردیده است.

عنوان «کتاب الأخبار» غالباً نشانگر مرحله‌ای از تاریخ‌نویسی اسلامی است که به‌ویژه در قرن سوم معمول بود. این قبیل آثار، ممکن بود اخبار یک شخص، خلیفه یا شاعر یا هر شخصیت دیگر و نیز اخبار یک رخداد باشد؛ چنانچه ترتیب این اخبار نیز می‌توانست منظم و یا نامنظم باشد. در این موارد غالباً «کتاب الأخبار» با «النوادر» به یکدیگر نزدیک بود و «نوادر» هم‌معنای جمع اخبار پراکنده‌ای را داشت که کمتر تحت عنوان یک موضوع در می‌آمد. تعابیری چون «کتاب الأخبار و النوادر» «کتاب الأخبار و الآثار» «کتاب الأخبار و الأحادیث»، «کتاب الأخبار و الأنساب»، «کتاب الأخبار و الأنساب و السیر»، «کتاب الأخبار المسموعه» فراوان در فهرست ابن ندیم به چشم می‌خورد.

روایات بسیار اندکی در باب فضائل امام علی(ع) به نقل از وی در منابع حدیثی سنی برجای مانده است که از آن جمله حدیثی است که نسائی از او نقل کرده است. به‌هرروی، در بزرگی نوفلی تردیدی نیست؛ زیرا نه‌تنها مسعودی نام او را در کنار مورخان بسیار برجسته در مقدمه مروج آورده است، بلکه نقل‌های او در «أنساب الأشراف»، «طبری»، «مقاتل الطالبیین» و بسیاری از مآخذ دیگر نشان از جلالت مرتبت او به عنوان یک منبع تاریخی دارد.

تنها تعابیر تندی که درباره نوفلی و به‌خصوص پدرش وجود دارد، از سوی ابوالفرج اصفهانی (متوفی ۳۵۶ق) است که آن‌هم می‌تواند انگیزه مذهبی داشته باشد. ابوالفرج دقیقاً از روی تعلق‌خاطری زیدی‌گری خود، او را به عنوان یک فرد امامی موردحمله قرار داده و می‌گوید که عقیده امامی او سایه بر نقل‌هایش انداخته است. به‌علاوه از اینکه پدر او اخبار را از افواه مردم جمع‌آوری می‌کرده برآشفته و آن نقل‌ها را به عنوان «اراجیف» وصف کرده است. این در حالی است که خود وی در مقاتل و به‌ویژه در اغانی، با نقل صد روایت کوتاه و بلند از وی بیشترین حجم روایت را از او نقل کرده است. بی‌توجهی متون زیدیه به او در نقل «أخبار طالبیان» تا اندازه‌ای می‌تواند ناشی از نگرشی مشابه ابوالفرج در آنان نسبت به نوفلی باشد.

از دیگر کسانی که مستقیم از نوفلی نقل کرده و خود از مورخان برجسته است، محمد بن حبیب (متوف ۲۴۵ق) نویسنده «المنمق و المحبر» است که در کتاب المنمق خبری از او آورده است.

خطیب بغدادی از عمر بن محمد بن عبدالملک بن ابان بن ابی حمزه، کاتب و وزیر و شاعر معروف به ابن الزیات (متوفی ۲۳۲ق) که به وزارت معتصم هم رسید، به عنوان یکی از راویان از علی بن محمد نوفلی و عمر بن شبه یاد کرده است.

نوفلی و احادیث وی در منابع حدیثی شیعه

نوفلی یک شخصیت حدیثی- شیعی اما محدود دارد و شاید به همین دلیل چندان موردتوجه منابع رجالی شیعه قرار نگرفته است. در واقع، به‌رغم آن که از وی بیش از ۲۰ روایت در منابع مختلف روایی شیعه هست، اما مدخلی به‌جز آنچه به‌طور اشاره در رجال طوسی در زمره اصحاب امام هادی(ع) آمده است، درباره وی دیده نمی‌شود. علاوه بر ارتباط مستقیم او با امام هادی(ع)، نقل عبدالله بن جعفر حمیری از وی و بسیاری از شواهد دیگر نشان از حضور او در محافل علمی جامعه شیعه امامی دارد. به‌هرروی، نقل‌های شیعی وی چندان هست که اطمینان حاصل کنیم که او در جمع شیعیان امامی بوده و برخلاف مورخانی که گرایش‌هایی چون تشیع عراقی دارند، او را یک شیعه امامی اصیل بدانیم. بااین‌حال شگفت آن است که باوجوداین روایات در منابع کهن، رجال‌شناسان کهن و متأخر توجهی به شناخت شخصیت او نداشته‌اند.

یکی از برجسته‌ترین شاگردان او، ابوالعباس احمد بن عبیدالله بن محمد بن عمار ثفقی کاتب (متوفی۳۱۴ق) است. وی راوی «کتاب الاخبار» نوفلی بوده و مسعودی (متوفی ۳۴۶ق) در «مروج الذهب» و ابوالفرج اصفهانی (متوفی ۳۵۶ق) در «مقاتل الطالبیین» از طریق او به این کتاب دسترسی داشته‌اند.