کتاب حکمه الاشراق ؛ القسم الاول: فی ضوابط الفکر (المنطق)

توضیحات

کتاب حکمه الاشراق مهم‌ترین اثر شیخ شهاب الدین سهروردی و منبع اصلی حکمت اشراق به زبان عربی است و بنابه گزارش سهروردی، در سال ۵۸۲ تألیف آن به پایان رسیده است.

سهروردی حکمه الاشرق را کتابی مشتمل بر حکمت‌های شگفت انگیز و عبارات رمزگونه معرفی کرده و در میان آثاری که در علوم الهی نوشته، برای آن جایگاه ویژه‌ای قائل شده و آن را بی‌نظیر وصف کرده است.

حکمهالاشراق شامل دو بخش عمده در ضوابط فکر و انوارالهیه است.

قسمت اول، دربارۀ «‌ضوابط الفکر‌» یا «‌موازین اندیشه‌» (منطق) است. سهروردی، همانند ابن سینا در کتاب الاشارات و التنبیهات، منطق را در تقسیم بندی دوبخشی عرضه کرده است. دو مقاله از این قسمت به بحث تعریف (تصور) و حجت (تصدیق) اختصاص دارد. مقاله سوم در مغالطات و برخی داوری‌ها (حکومات) بین سخنان اشراقیون و مشائیان، و بسیار مختصر است و در آن فقط به برخی قواعد و ضوابط، و در ضمن به قواعد اشراقی، اشاره شده است.

سهروردی در بخش منطق برای برخی اصطلاحات منطقی معادل‌های تازه‌ای به کار برده است، مانند دلالت‌های «‌قصد »، «‌حیطه‌» و «‌تطفّل‌» به جای دلالتهای مطابقه، تضمن و التزام.

بخش مغالطات یا حکومات مهم‌ترین بخش این قسمت است که سهروردی در آن تفاوت مبانی خود و مشائیان را توضیح داده است. از جمله مباحث مهم این بخش، اثبات اعتباری بودن وجود، انکار ترکیب جسم از مادّه و صورت و اثبات مُثُل افلاطونی است.

قسمت دوم کتاب حکمه الاشراق در بیان فلسفه نوری و حکمت اشراقی سهروردی است. در این قسمت، نسبت نور و ظلمت و اقسام آنها و مراتب انوار و خصوصیات نورالانوار شرح داده شده است.

تبیین تغایر انوار از طریق کمال و نقص (تشکیک) و پیدایش کثرت در آنها با نسبتهای «‌مشاهده و اشراق»، «‌قهر و محبت‌» و «‌فقر و غنا»، از اصول اشراقی و ابتکارات خاص سهروردی است که در این کتاب به آن اشاره شده است.^[۱۵] تأکید سهروردی بر وجود ارباب انواع (انوار قواهر عرضی) و اثبات وجود آنها براساس قاعده امکان اشرف، جواز صدور بسیط از مرکب، اَزَلیت فعل انوار و قِدَمِ عالم، ازلیت زمان، مجعول بودن ماهیت به جای وجود، بررسی دلایل معتقدان به تناسخ و اثبات عالم مثال (مُثُلِ مُعَلقه)، از مباحث مهم مطرح شده در این اثر است.

کتاب حاضر جلد اول از مجموعه کامل مصنفات شیخ اشراق سهروردی است که تحت عنوان الحکمه الاشراقیه توسط انتشارات ادیان و مذاهب منتشر شده است.