القواعد الاساسیه للغه العربیه (حسب منهج متن الالفیه لابن مالک)

توضیحات

القواعد الأساسیه للغه العربیه، اثر سید‌ ‎احمد الهاشمى کتابى است پیرامون قواعد زبان عربى که به زبان عربى و در سال ۱۳۵۴ق، نوشته شده است.

کتاب در یک تمهید و ده باب، تنظیم شده است.

در تمهید، به امور مقدماتى پرداخته شده است که از جمله آن‌ها عبارت است از: ترکیب کلمات؛ کلمه و انواع آن؛ کلام و ترکیبات آن؛ جمله و قول؛ تعریف اسم و ممیزات آن؛ تعریف فعل و علامات آن؛ انقلاب مضارع به ماضى؛ مأخذ مضارع و امر و تعریف حرف و انواع و علامات آن

باب اول، به مباحث مربوط به اعراب اختصاص یافته است. نویسنده در این باب، ابتدا اعراب و بنا را تعریف نموده، پس از توضیح انواع بناء و بناء لازم و عارضى، به مباحث زیر پرداخته است: بناء و اعراب فعل ماضى، مضارع و امر؛ علامات اعراب؛ اعراب نیابتى؛ مضارع معتل الآخر؛ اعراب ظاهرى و مقدر؛ اعراب محلى و عامل و معمول.

مباحث مربوط به معرفه و نکره، در باب دوم گنجانده شده است که از جمله آن‌ها، مى‌توان به امور زیر اشاره نمود: ضمیر بارز و مستتر؛ ضمیر متصل و انگیزه‌ها و دواعى منفصل آمدن آن؛ فصل ضمیر همراه با امکان وصل؛ یاء متکلم با نون وقایه؛ علم به اعتبار وضع، استعمال، لفظ و معنا؛ اسم اشاره و موصول؛ معرف به ال و.

در باب سوم که تقریبا مختصر مى‌باشد، با فاعل و امور مربوط به آن از جمله تأنیث عامل در چهار موضع؛ جواز تأنیث در پنج مورد؛ نائب فاعل و انواع آن و… آشنا خواهیم شد.

مبتدا و خبر و مباحث مربوط به آن، در باب چهارم مطرح گردیده است که از جمله آن‌ها، مى‌توان از نحوه تعریف و تنکیر مبتدا؛ نکره‌اى که ابتداى به آن صحیح است؛ مرتبه مبتدا و خبر؛ تقدیم وجوبى مبتدا بر خبر و بالعکس؛ حذف وجوبى مبتدا در پنج موضع؛ چگونگى حذف خبر؛ انواع سه‌گانه خبر؛ خبر شبه جمله؛ روابط خبر با مبتدا و… یاد کرد.

باب پنجم، به نواسخ مبتدا و خبر اختصاص یافته است. از جمله مباحث مطرح‌شده در این باب، عبارت است از: حکم اسم و خبر کان؛ امتیازات کان؛ افعال ناقصه؛ افعال مقاربه؛ اقتران خبر به «أنّ»؛ حروف مشبه به لیس؛ مواضعى که کسره «ان» مفتوح یا مکسور مى‌گردد؛ لاى نفى جنس؛ تکرار لا؛ اعمال، الغاء و تعلیق؛ تنازع و اشتغال.

منصوبات و مباحث پیرامون آن، در باب ششم گنجانده شده است که از جمله آن‌ها، مى‌توان از: مفاعیل خمسه؛ مستثنى؛ وجوب نصب؛ جواز نصب و اتباع؛ اعراب بر حسب عوامل؛ حال و احتیاج آن به عامل و صاحب؛ تقسیم حال به مؤسسه، مؤکده، حقیقیه و سببیه؛ روابط حال؛ تمیز؛ کنایات؛ الفاظ عدد؛ منادى؛ استغاثه؛ ندبه؛ تحذیر؛ اغراء؛ اختصاص و.

باب هفتم، مربوط به مجرورات و مباحث پیرامون آن مى‌باشد. در این باب، با حروف جر؛ معانى آن؛ انواع اضافه و ملزومات آن؛ اسمائى که حتما باید به جمله اضافه شوند و برخى از احکام اضافه آشنا خواهیم شد.

در باب هشتم، از توابع که عبارتند از نعت، تأکید، بدل، عطف بیان و عطف نسق، سخن به میان آمده است.

از جمله مباحثى که در باب نهم، مطرح شده، مى‌توان از: شبه فعل؛ فعل جامد؛ اسم فعل؛ مصدر و انواع آن از جمله میمى، مره، هیئت و صناعى؛ اسم فعل و نحوه عمل آن؛ اسم مفعول؛ صفت مشبه؛ اسم تفضیل؛ اسم زمان، مکان و آلت؛ افعال مدح و ذم؛ تعجب و اسماء افعال و اصوات نام برد.

در آخرین باب نیز از عوامل نصب فعل مضارع؛ امتیازات «أنّ»؛ جوازم فعل مضارع؛ نون تأکید خفیفه و ثقیله؛ اسم غیر منصرف و تذکیر و تأنیث، سخن به میان آمده است.

در خاتمه کتاب نیز وقف و مسائل مربوط به آن، توضیح داده شده است.