تفسیر روشن (دوره ۱۶ جلدی) برای عموم طبقات با بیان قاطع از جهت لغات و حقایق

توضیحات

تفسیر روشن تالیف علامه مصطفوی در حقیقت پس از تألیف «التحقیق» و بر اساس دیدگاه های واژه شناسی ایشان در این کتاب و تأکید بر غیر مجازی بودن کلمات قرآن و اهتمام به بعد سیر و سلوکی است که پایه های تفسیر روشن پی ریزی می شود. مخاطبان این تفسیر، فارسی زبان هایی هستند که به دنبال مسائل اخلاقی و معنوی و توجه به جنبه های ارشادی تفسیرند.

مفسر، در جلد نخست کتاب، مقدمه ای مختصر به نگارش در آورده و به خصوصیات تفسیر و یادکرد اصول موضوعه اشاره کرده است. از اصول مهم و تفاوت آور در تبیین معانی آیات، که به عنوان ویژگی این تفسیر محسوب می گردد، همان تأکید بر معانی حقیقی لغات قرآن است.

در آغاز سوره، کلیاتی مانند نام و فضیلت، تلاوت، شأن نزول و از این دست مسائل است. آنگاه ایشان به یکایک آیات می پردازد و تبیین و تشریح مقاصد آیه را دنبال می کند. در این قسمت، نخست، ترجمه و توضیحی درباره لغات مشکل و محل بحث می آورد، سپس در توضیح و تبیین جمله ها، به جنبه های ادبی و لطایف آیه و گاه روایت مربوط به آیه و سوره اشاره میکند.

مصطفوی معتقد است که شرط تفسیر، آشنایی کامل به کلمات و جملات و ظواهر تعبیرات آن از لحاظ ادبی است، به طوری که خود صاحب رأی و اجتهاد و یقین باشد، نه آن که در مقام فهمیدن مطالب، از أقوال دیگران تقلید کند، شرط دوم – کسی که میخواهد آیات و کتاب خداوند متعال را تفسیر و توضیح بدهد، می باید قلب روحانی و پاک و باطن نورانی داشته، و با نور الهی محیط، حقایق کلمات پروردگار متعال را ادراک نموده، و از معارف لاهوتی و عوالم غیبی آگاه باشد.» (۱). او ویژگی های این تفسیر را که در مقدمه مؤلف هم بازگو شده به شرح زیر دانسته است:

۱- ترجمه تمام لغات از کتاب مؤلف به نام التحقیق فی کلمات القرآن، اخذ شده است.

۲- مؤلف اعتقادی به اختلاف قرائت ندارد و قرائتی به جز قرائت مشهور را معتبر نمی داند و در این باب بحث مبسوطی آورده است.

٣- مفسر در نقل اقوال و آرای مفسرین پیشین، بسیار خوددار و نقل آرای برخی از مفسرین را تکثیر شبهه و ایجاد حیرت و ضلالت می داند و معتقد است که مفسر، در صورتی که دارنده شرایط تفسیر باشد و از نورانیت باطنی و روحانیت تام و آگاهی علمی و ادبی برخوردار باشد، به واقعیت و حق نزدیک خواهد شد و نیازی به این آراء ندارد. از سوی دیگر، ایشان معتقد است در جمیع جهات لغت، تفسیر و ادبیات، تردید وجود ندارد. در کتب آسمانی، تردید احتمالی معنا ندارد، و لذا ایشان همه جا قاطعانه مطالب را بیان میکند و وجوه و احتمالات را به تفسیر وارد نمی کند.

۴- در مورد روایات تفسیری، معتقد است گرچه در میان احادیث معتبر اهل بیت (علیهم السلام)، هزاران حقایق و معارف و لطایف و دقایق علمی و عرفانی و اخلاقی و هدایتی موجود است، اما برخی روایات نیز در هم آمیخته، و ذکر آن برای عموم و افراد غیر آگاه به مبانی نه تنها مفید نیست، بلکه ممکن است موجبات انحراف افکار نیز فراهم گردد، لذا فقط در مواردی خاص از روایات شریفه استفاده مناسب را میکند.

۵- شأن نزول آیات را، گرچه در فهم و مقصود آیه مؤثر می داند، ولی با تأکید بر اینکه شأن نزول به طور اطلاق هرگز مخصص یا مقید مضمون آیه شریفه نمی شود، مگر آنکه صددرصد به قرائن خارجی و به قرینه خود آیه دلالت بر تقید و تخصیص داشته باشد، لذا به سبب نزول، در مواردی که مفید و مؤثر در مضومن آیه است و از نظر سند خبر هم بدون اشکال است (مورد اعتماد و وثوق است) استفاده می گردد.