تهذیب الاحکام فی شرح المقنعه (۱۰ جلدی)

توضیحات

تهذیب الاحکام اثر ابوجعفر محمد بن حسن طوسى، معروف به شیخ طوسی (متوفاى ۴۶۰ق)، سومین کتاب از کتب اربعه روایى شیعه است که شرحى حدیثى بر کتاب «المقنعه» شیخ مفید است.

شیخ طوسی که در جوانى شاگرد شیخ مفید بوده است تصمیم مى‌گیرد شرحى بر کتاب المقنعه استاد خود بنگارد و روایات مربوط به هر حکم و فتوا را بیان کند.

درباره زمان تألیف کتاب باید گفت که شیخ، کتاب را در سن حدود ۲۵ یا ۲۶ سالگى شروع کرده است و این نشانگر نبوغ و رشد فوق‌العاده علمى اوست که در این سن چنین کتابى در محضر شیخ مفید نگاشته است؛ زیرا شیخ مفید در آغاز نگارش کتاب زنده بود است؛ ازاین‌رو در پایان نام او جمله «أیده الله تعالى» را ذکر مى‌کند؛ ولى پس از نگارش قسمتى از کتاب، شیخ مفید از دنیا مى‌رود (۴۱۳ق) و شیخ طوسی از او با عنوان «رحمه‌الله» یاد مى‌کند

شیخ طوسی ابتدا کلام شیخ مفید در کتاب «المقنعه» را ذکر و سپس روایات مربوط را بیان مى‌کند، ولى این التزام به شرح مقنعه بیشتر از باب ۱۲ کتاب الصلاه، «باب فضل الصلاه و المفروض منها و المسنون» به طول نمى‌انجامد و از آن قست به بعد خود مؤلف روایات را به‌صورت مبوب و منظم تا پایان کتب فقهى دنبال مى‌کند و دیگر از مقنعه سخن به میان نمى‌آورد. این کتاب داراى ۱۳۵۹۰ حدیث است که ضمن ۳۹۳ باب تنظیم و تبویب شده است.

ایشان ذیل هر باب، روایات مرتبط را ذکر، سپس روایات مخالف و جواب توجیه و تأویل خویش را بیان مى‌کند

در انتهاى کتاب مشیخه ذکر شده است.

گزارش محتوا

در قسمت سند روایات، شیخ طوسی در ابتداى کتاب، همانند شیخ کلینى عمل کرده است و تمامى اشخاص سند را به‌طور کامل در ابتداى حدیث ذکر مى‌کند، ولى پس از نگارش مقدارى از کتاب براى صرفه‌جویى در وقت، شیوه دوم (شیوه شیخ صدوق) را برمى‌گزیند و فقط راوى آخرین را ذکر مى‌کند و سند به آنها را به بخش پایانى کتاب؛ یعنى مشیخه وامى‌گذارد.

اولین شخصى که شیخ در مشیخه سند خود را به او ذکر کرده است، ثقهالإسلام محمد بن یعقوب کلینى و آخرین آنها ابوطالب انبارى است.

وى قسمتى از سند روایات را به کتاب فهرست خود ارجاع داده و قسمتى را نیز در کتاب دیگر خود «الاستبصار» بیان کرده است. مجموعه سندهاى شیخ در مشیخه «تهذیب الأحکام»، «الاستبصار» و نیز در کتاب «الفهرست» او به ۸۵۶ سند بالغ مى‌شود که همراه با معرفى، صحت، وثاقت، ضعف، مجهول بودن و سایر ویژگى‌هاى آن در جلد ۲۴ «مستدرک الوسائل» آمده است و تعدادى از آنها (۵۴ نفر) را شیخ حر عاملى در جلد پایانى «وسائل الشیعه» ذکر کرده است.

این مجموعه، دربردارنده افزون بر ۱۳ هزار حدیث امامیه در تمامى ابواب فقهى است که به‌مناسبت، توضیحاتى از مؤلف را نیز در بر دارد.

ایشان گاه ضمن برخى از کتاب‌ها مطالب مهم دیگرى به‌صورت استطراد و تکمله آورده است؛ نظیر بحث خمس و بحث جزیه در زکات، امر به معروف در جهاد، زیارت و مختصرى از زندگى معصومین(ع) در حج

کتاب تهذیب الاحکام، افزون بر اهمیت حدیثى از اهمیت فقهى نیز برخوردار است. نه‌تنها شیخ طوسی خود در معرفى این کتاب در «الفهرست»، بر ارزش فقهى آن تأکید کرده، بلکه در منابع پسین فقه امامیه، به هنگام اشاره به اختلاف آراى شیخ طوسی، آراى او در تهذیب نیز در کنار آثار فقهى‌اش چون «النهایه» و «المبسوط» و «الخلاف»، مورد توجه نویسندگان قرار گرفته است.