المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر

توضیحات

المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعى اثر احمد بن محمد مقرى فیومى، یک فرهنگ لغت عربى به عربى است که مؤلف آن به صورت گزینشى در انتخاب واژگان عمل کرده است.

وى در این اثر، کلمات غریب شرح الوجیز رافعى را جمع‌آورى کرده و تعدادى از لغات و الفاظ مشتبهه به آن اضافه کرده است. مؤلف در این کار از هفتاد کتاب کمک گرفته است و در سال ۷۳۴ق آن را به اتمام رسانده است.

گزینش لغات خاص و بررسى کامل هر لغت، باعث شده حجم کتاب، کم باشد و کتاب لغات محدودى را دربر گیرد و کسانى بتوانند از این کتاب استفاده کنند که بر ادبیات عرب تسلط کامل داشته باشند.

مؤلف، کتاب را به هدف توضیح کلمات غریب برای «شرح الوجیر» رافعی تألیف کرده است؛ لذا لغات موجود در آن بسیار محدود می‌باشد.

او در مقدمه کتاب می‌گوید:

فانی کنت جمعت کتابا فی غریب شرح الوجیر الامام الرافعی و اوسعت فیه من تصاریف الکلمه و اضفت الیه زیادات من لغه غیره.

بر همین اساس در ابتدای کتاب، مخاطب خود را کسانی می‌داند که در ادبیات عرب قوی باشند و آن را یک معجم علمی معرفی می‌کند (با مراجعه به کتاب و مشاهده آن می‌توان بر این مطلب واقف شد). گزینش لغات خاص و بررسی کامل هر لغت، باعث شده حجم کتاب، کم باشد و کتاب لغات محدودی را دربر گیرد.

کتاب در یک جلد و بر اساس حروف الفبا (با توجه به حروف اصلى کلمه)، و رعایت ترتیب حروف اصلى (فاء الفعل، عین الفعل، لام الفعل) تدوین شده است. وى در اسامى، ابتدا واژگانى را که مکسور الاول هستند ذکر کرده، سپس مضموم الاول در پایان مفتوح الاول را ترجمه نموده است و افعال را نیز به ترتیب رایج طبق وزنشان مرتب و ترجمه نموده است.

در ترتیب کتاب، کلمات رباعى و خماسى را همراه با کلمات ثلاثى ذکر کرده است؛ البته مؤلف در این کار سعى کرده که بین حروف کلمات رباعى و خماسى با ثلاثى اتحادى در حروف اصلیشان ایجاد کند؛ مثلاً «برقع» را همراه با «برق» آورده است؛ زیرا برقع از جهات حروف با برق متفق است. وى احادیث بسیارى به عنوان شاهد مثال در کتاب ذکر مى‌کند.

مؤلف در بسیارى از موارد شرح لغوى کلمه را رها کرده و به بررسى معناى فقهى آن پرداخته است، همچنین طرح بعضى مسائل فقه اللغه و مباحث ادبى را نیز در قسمت‌هاى مختلف کتاب ذکر کرده است. لازم به ذکر است که توجه به تذکیر و تأنیث و سعى در ذکر جمع‌هاى اسامى در کتاب قابل توجه است و دلالت بر دقت مؤلف مى‌کند.

مؤلف در مقدمه سبب تألیف کتاب و روش تألیف خود را با مثالهایى بیان کرده است. سپس وارد متن کتاب مى‌شود که با حرف الف شروع کرده است و هر حرف را با نام کتاب ذکر و به تعداد حروف عربى که ۲۸ حرف مى‌باشد کتاب ذکر کرده است. لازم به ذکر است که قبل از ذکر حرف آخر یعنى حرف یاء بابى به نام «باب لا» ذکر کره که در آن به معانى مختلف آن پرداخته است. سپس به «باب یاء» پرداخته و در پایان خاتمه‌اى نسبتاً طولانى ذکر کرده که در آن به برخى از قواعد زبان عربى پرداخته است که دلالت بر دقت مؤلف مى‌کند.

مؤلف در خاتمه کتاب تعدادى از مباحث ادبى را در ضمن فصل‌هایى مورد بحث قرار داده است.